Nie pozwól aby ZUS podważył Twoją umowę o dzieło

ZUS bardzo chętnie kwestionuje umowy o dzieło. Korzystanie z nich w sposób świadomy, wydaje się rzeczą niezbędną dla przedsiębiorców.

Co zrobić, żeby ZUS nie mógł podważyć zawartej umowy o dzieło?
Po pierwsze, warto znać różnice jakie są między umową o dzieło, a umową zlecenia.
Po drugie, poprawnie ukształtować treść tej umowy.
Po trzecie zaś, postarać się aby treść ukształtowanej umowy o dzieło, realizowała się w rzeczywistości.
Po czwarte, jeśli ZUS podważył już umowę o dzieło, szukaj pomocy w korzystnym orzecznictwie.

Umowa o dzieło oraz umowa zlecenia to dwa rodzaje umów cywilnoprawnych, z którymi bardzo często można się spotkać w obrocie prawnym. Obie umowy zostały uregulowane w przepisach kodeksu cywilnego i posiadają wiele cech charakterystycznych pozwalających na ich odróżnienie, choć nie zawsze jest to łatwe.

Zawierając umowę należy zwrócić szczególną uwagę na jej postanowienia.

To nie nagłówek czy nazwa umowy, lecz jej treść decyduje o naturze prawnej podpisanego dokumentu, a co za tym idzie stawia przed stronami umowy konieczność wykonania innych zobowiązań.

wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 10 października 2003 r., I PK 466/2002

Jakie są zatem podstawowe różnice pomiędzy tymi umowami?

I. Przedmiot umowy zlecenia i umowy o dzieło

Na pierwszy plan wysuwa się przedmiot umowy oraz oznaczenie stron, jako dwie zasadnicze cechy różnicujące omawiane typy umów.

Co do zasady przedmiotem umowy zlecenia jest dokonanie przez przyjmującego zlecenie (zleceniobiorcę) określonej czynności prawnej (czyli takiej, która wywoła skutek prawny) na rzecz dającego zlecenie (zleceniodawcy).

Kodeks cywilny nie wyklucza także świadczenia czynności faktycznych w ramach umowy zlecenia z uwagi na fakt, iż do umowy o świadczenie usług stosujemy odpowiednio przepisy o zleceniu. W praktyce umowa o świadczenie usług jest identyfikowana z umową zlecenia, a nierzadko tak samo przez strony nazywana.

W przypadku umowy o dzieło jej przedmiotem jest wykonanie przez przyjmującego zamówienie (wykonawcę dzieła) oznaczonego dzieła, które odpowiada osobistym potrzebom zamawiającego (osoby zlecającej wykonanie dzieła).

O dziele mówimy wtedy gdy posiada ono kilka typowych cech, tzn. może mieć charakter:

• materialny bądź niematerialny (ale tylko jeśli da się je utrwalić w postaci określonych przedmiotów materialnych to jest zdjęć, rysunków, protokołów – dzieło musi być zatem postrzegalne),
• przyszły (dzieło dopiero powstanie),
• samoistny (istnieje niezależnie od wykonawcy),
• odróżniający się od innych przedmiotów,
• obiektywnie pewny co do osiągnięcia.

Różne ujęcia przedmiotu umów zlecenia i o dzieło (przykładowe) prezentuje poniższa tabelka:

II. Czas trwania

Drugą istotną różnicą pomiędzy omawianymi umowami jest ich czas trwania.

Umowa zlecenia może być terminowa lub bezterminowa. Przepisy kodeksu cywilnego nie stawiają w tym zakresie żadnego wymogu. Nieco inaczej przedstawia się kwestia zakończenia tego stosunku zobowiązaniowego, a konkretnie wypowiedzenia tego rodzaju umowy. Co do zasady wypowiedzenia może dokonać każda ze stron w każdym czasie, ale powinno to nastąpić z ważnych powodów. W przypadku wypowiedzenia umowy zlecenia bez ważnego powodu może pojawić się kwestia odpowiedzialności za szkodę.

W przypadku umowy o dzieło przepisy również nie określają długości trwania tego stosunku obligacyjnego. Istotne jest, aby wyraźnie wskazać termin, do którego należy dzieło ukończyć. Zazwyczaj umowa o dzieło ma charakter incydentalny i nie ma na celu stworzenia więzi prawnej między stronami. Dlatego nie stosujemy tutaj konstrukcji wypowiedzenia, a odstąpienia od umowy, przez co jest ona uważana za niebyłą. Przepisy jednak wyraźnie wskazują sytuacje, w których można odstąpić od umowy. Chodzi tu przede wszystkim o sytuacje, gdy np. wykonawca nie dotrzymuje terminów, bądź wykonuje dzieło w sposób niezgodny z umową.

III. Zakres samodzielności

Jeśli chodzi zaś o zakres samodzielności przy wykonywaniu umowy zlecenia i o dzieło to również w tej kwestii pojawiają się różnice.

Zleceniobiorca działa z zasady samodzielnie. Oznacza to, że sam organizuje własną pracę w zasugerowanym lub wskazanym przedziale czasowym – nie muszą być to jednak z góry ustalone godziny pracy. Ponadto, może on wziąć pod uwagę sugestie zleceniodawcy w zakresie sposobu wykonywania umówionych czynności.

Z kolei wykonawca dzieła działa całkowicie autonomicznie. Nie jest on podporządkowany woli zamawiającego. Samodzielnie układa czas pracy, określając dni i godziny oraz odpowiada za   końcowy rezultat. Ma zatem większą samodzielność w obszarze wykonania zadania (chyba że w umowie przewidziano inaczej) aniżeli zleceniobiorca.

IV. Kwestia odpłatności obu umów

Zauważyć należy, że niemałe różnice występują w zakresie odpłatności i terminów zapłaty wynagrodzenia za zaciągnięte zobowiązanie w ramach umowy o dzieło i zlecenia.

Umowa zlecenia jest co do zasady umową odpłatną. Brak wynagrodzenia dla zleceniobiorcy musi wyraźnie wynikać albo z umowy, albo z okoliczności. Jeżeli nie ma informacji odnośnie wysokości wynagrodzenia przyjmującemu zlecenie należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.

Z kolei umowa o dzieło jest zawsze odpłatna. Wynagrodzenie może być określone przez strony w umowie albo poprzez wskazanie podstaw do jego ustalenia (np. 50 zł za sztukę). Jeżeli wynagrodzenie nie zostało określone w powyższy sposób przysługuje zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli i w ten sposób nie da się ustalić wysokości zapłaty, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie.

W przypadku umowy zlecenia zapłata wynagrodzenia następuje dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba, że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych.
Przy umowie o dzieło przyjmujący zamówienie zazwyczaj otrzyma należne wynagrodzenie w chwili przekazania dzieła lub z chwilą oddania każdego ze świadczeń częściowych dzieła, jeśli wynagrodzenie zostało wyliczone osobno za każdą część. Przepisy wskazują także na przypadek konieczności wypłaty wynagrodzenia pomimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie okazywał gotowość do jego realizacji, lecz pojawiły się pewne utrudnienia ze strony zamawiającego – w postaci np. braku części materiałów.  Jednakże w takiej sytuacji wynagrodzenie może ulec obniżeniu.

V. Posłużenie się zastępcą w umowie o dzieło i umowie zlecenia

Z pewnością inaczej przedstawia się kwestia dopuszczalności posłużenia się zastępcą.

Przy umowie zlecenia zasadą jest, że na zleceniobiorcy ciąży osobiste dokonanie czynności prawnej.
Posłużenie się zastępcą jest możliwe tylko wówczas gdy wynika to z umowy lub ze zwyczaju albo gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności. W takim przypadku przyjmujący zlecenie musi niezwłocznie zawiadomić zleceniodawcę o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy – wówczas odpowiada tylko za brak należytej staranności w wyborze zastępcy.

Przy umowie o dzieło przyjmujący zamówienie może posłużyć się zastępcą – odpowiada jednak w takim przypadku jak za działania osób trzecich. Wynika to z faktu, że obowiązek osobistego świadczenia nie jest cechą wyróżniającą ten rodzaj umowy cywilnoprawnej.
Strony mogą oczywiście w umowie wyłączyć wykonanie dzieła przez osoby trzecie.
Drugą sytuacją, w której posłużenie się zastępcą będzie niemożliwe jest okoliczność, w której wykonanie dzieła zależy od cech charakteryzujących wykonawcę dzieła. Wówczas zachodzi konieczność osobistego świadczenia pracy przez stronę przyjmującego zamówienie.

VI. Sposób wykonania umów.

Umowa o dzieło to tzw. umowa rezultatu, umowa zlecenia jest natomiast tzw. umową należytego starania.

Przy umowie o dzieło akcentuje się konieczność uzyskania konkretnego efektu – dzieła określonego w umowie.  Mniejszą wagę przykłada się do tego czy działania podjęte przez wykonawcę dzieła w trakcie jego realizacji mają charakter sumienny i rzetelny.

Inaczej natomiast kwestia ta kształtuje się przy umowie zlecenia. Szczególnie istotne przy tego rodzaju umowie jest podjęcie działań i dokonywanie określonych czynności przez biorącego zlecenie, które będą odznaczały się dokładnością oraz precyzją.

Umowa-zlecenia nie akcentuje rezultatu jako koniecznego do osiągnięcia, nie wynik zatem (jak w umowie o dzieło), lecz starania w celu osiągnięcia tego wyniku, są elementem wyróżniającym dla umowy-zlecenia.

VI. Kwestia odpowiedzialności.

Ja już było wspomniane dokładne określenie przedmiotu kontraktu, które warunkować będzie rodzaj zawartej umowy wiąże się z innym zakresem odpowiedzialności za wykonanie każdej z nich.

Wykonawca umowy o dzieło odpowiada za efekt swojej pracy (dzieło), natomiast w przypadku umowy zlecenia, zleceniobiorca zobowiązuje się jedynie do należytego wykonania czynności zawartej w umowie, nie biorąc odpowiedzialności za jej ostateczny rezultat.

Inaczej wygląda również sprawa reklamacji.

Odnośnie umowy o dzieło to zamawiający ma szerokie uprawnienia w zakresie wskazania ewentualnych wad dzieła, natomiast w przypadku umowy zlecenia takie prawo zleceniodawcy nie przysługuje – bo brak tutaj konkretnego efektu zawartego kontraktu.

Do umowy o dzieło stosuje się bowiem przepisy o rękojmi za wady zawarte w art. 637 i 638 k.c. Właśnie ta odpowiedzialność wykonawcy za wady dzieła stanowi jedną z najistotniejszych podstaw rozróżnienia tej umowy od umowy zlecenia. Fakt ten podkreślał Sąd Najwyższy w wyroku z 3 listopada 2000 r. (IV CKN 152/00) podnosząc, że kryterium odróżnienia umowy o dzieło od umowy o świadczenie usług stanowi także możliwość poddania umówionego rezultatu (dzieła) sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych.

Różnic jak widać jest więc sporo, świadomość ich  i prawidłowe ukształtowanie treści umowy ma więc bardzo duże znaczenie.

Kwestionowanie przez ZUS umowy o dzieło

By je zminimalizować należałoby:

⇒ dokładnie określić przedmiot umowy- przy dziele wskazać jego cechy, w taki sposób, by nie było wątpliwości, że oczekujemy określonego rezultatu, a nie wykonania konkretnej czynności,
⇒ zamawiane dzieło powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb, czy upodobań zamawiającego;
⇒ czas obowiązywania umowy powinien być czasem koniecznym na wykonanie określonego zadania;
⇒ wynagrodzenie powinno być wypłacone za osiągnięcie określonego w umowie efektu;
⇒ rezultat ten powinien być weryfikowalny oraz w chwili oddania dzieła zamawiającemu samoistny, niezależny od twórcy;
⇒ wykonawca dzieła ponosi odpowiedzialność za nieosiągnięcie określonego rezultatu, a nie za brak starannego działania; odpowiada on także z tytułu rękojmi za wady wykonanego dzieła.

W przypadku podważania przez ZUS umowy o dzieło, warto oczywiście rozważyć złożenie odwołania od decyzji ZUS.

Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres:

katarzyna@klemba.pl

Więcej dowiesz się również z publikacji:

Umowy cywilne jako forma zatrudnienia. Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.