Podstawa wymiaru składek przedsiębiorcy – kontrowersyjna uchwała Sądu Najwyższego

Na moim profilu na Facebook’u informowałam 30 listopada br. o uchwale SN dopuszczającej możliwość weryfikowania przez ZUS podstawy wymiaru składki przedsiębiorcy.

Chciałabym dzisiaj poświęcić temu wpis.

I. Uchwała SN z dnia 29 listopada 2023 r., III UZP 3/23 dotycząca podstawy wymiaru składek ZUS 

29 listopada 2023 r. Sąd Najwyższy przyjął uchwałę w składzie 7 sędziów w sprawie o sygn.. akt III UZP 3/23, w której stwierdził, że ZUS ma prawo kontrolować i obniżyć podstawę wymiaru składek przedsiębiorcy, jeżeli przedsiębiorca na początku działalności zadeklarował podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, której wysokość jest nieadekwatna do uzyskiwanych przychodów, ZUS może ją obniżyć.

Dokładnie uchwała brzmi:

Organ rentowy w przypadku podjęcia pozarolniczej działalności przez ubezpieczonego, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia w sytuacji, gdy w początkowym okresie prowadzenia działalności ubezpieczony deklaruje podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach.

Uchwała o tej treści wzbudza dyskusje i jest to delikatne określenie.

Jakiej sytuacji dotyczy uchwała?

W mediach (SN nie opublikował jeszcze uzasadnienia uchwały) podaje się, że uchwała została wydana w sprawie, w której przedsiębiorczyni założyła w ciąży działalność gospodarczą od pierwszego miesiąca jej prowadzenia zadeklarowała najwyższą możliwą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (po to, aby uzyskać możliwe wysoki zasiłek macierzyński).

ZUS obniżył podstawę wymiaru składek przedsiębiorczyni i to stało się przedmiotem sporu – czy w tym konkretnym stanie faktycznym ZUS miał kompetencję, aby skontrolować i obniżyć wysokość podstawy wymiaru składek.

Jaki jest skutek tej uchwały?

Przyznaje ona ZUS prawo do prowadzenia postępowań mających na celu kontrolę wysokości podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy.

Co prawda, według treści uchwały, ta działalność kontrolna ZUS powinna zostać zawężona do sytuacji, w których od początku prowadzenia działalność gospodarczej przedsiębiorca deklaruje stosunkowo wysoką podstawę wymiaru składek, na którą po prostu tego przedsiębiorcy nie stać (np. przychody wystarczały tylko na pokrycie składek, składki pokrywane były z oszczędności, pożyczek).

Niemniej, uważam, że możemy się spodziewać namnożenia postępowań administracyjnych wobec przedsiębiorców dotyczących wysokości podstaw wymiaru składek.

Nie jest wiadomo, jak daleko w czasie może się cofnąć ZUS w swoich kontrolach. Jak wynika z uchwały, ZUS powinien interesować moment założenia działalności i jednocześnie zadeklarowania wysokiej podstawy wymiaru składek. Myślę, że realne jest cofnięcie jest kilka lat wstecz i wytypowanie przedsiębiorców do kontroli.

W tym miejscu dodam, że na baczności powinny się mieć, aktualnie, kobiety w ciąży zakładające działalność gospodarczą. Ewentualność kontroli również Was dotyczy.

II. Dlaczego uchwała SN zbudza kontrowersje?

Z przepisów ustawy systemowej jednoznacznie wynika, że podstawa wymiaru składek przedsiębiorcy nie jest uzależniona od jego przychodów (nawet, jeśli przepisy obniżają dolną granicę podstawy wymiaru składek np. dla przedsiębiorców w okresie pierwszych 24 miesięcy wykonywania działalności).

Wynika to z art. 18 ust. 8 ustawy systemowej:

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 i 5a, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku.

Naprawdę, w ostatnim czasie, stanowisko SN było dość jednolite. Wreszcie konsekwentnie podnoszono, że organ rentowy nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą systemową.

Z literalnej treści art. 18 ustawy systemowej i porównania poszczególnych postanowień tego przepisu wynika, że podstawa wymiaru składek przedsiębiorcy nie zależy od mierników typu wysokość umówionego wynagrodzenia, przychód z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych etc. Podstawę wymiaru składek stanowi kwota wybrana przez przedsiębiorcę.

Dotychczas obniżając podstawę wymiaru składek ZUS powoływał się na to, że wysoka podstawa wymiaru w porównaniu z niskimi przychodami skutkuje tym, że sama działalność gospodarcza nie jest rentowna. Rentowność świadczy o istnieniu tytułu do ubezpieczeń społecznych i powinna być weryfikowana w postępowaniu dotyczącym istnienia tytułu do ubezpieczeń społecznych, a nie powinna być wykorzystywana do obniżania podstawy wymiaru składek. Jak podaje się w postanowieniu SN z dnia 18 lipca 2023 r., III USK 284/22:

W aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego kwestia zadeklarowania maksymalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przez osobę zgłaszającą się do ubezpieczeń społecznych jako prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, której przychód z tytułu tej działalności jest niewystarczający do opłacenia składek, jest natomiast rozważana, ale wyłącznie w sprawach o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym (takich jak niniejsza sprawa), a nie w sprawach o wysokość podstawy wymiaru składek.

Świadczy to o tym, że uchwała SN z 29 listopada 2023 r. stoi w sprzeczności z treścią ustawy systemowej i dotychczasowym orzecznictwem. Co gorsza, to sędziowie, uchwałą, zakreślili zakres podmiotowy ubezpieczonych, w stosunku do których może zostać wszczęte postępowanie przez ZUS, a przecież to ustawodawca, a nie sędziowie, są odpowiedzialni za tworzenie prawa.

III. Podsumowanie – kontrola ZUS podstawa wymiaru składek ZUS 

Z niecierpliwością i zaniepokojeniem czekam na to, jak ZUS będzie korzystał z uchwały z dnia 29 listopada 2023 r.

Przypominam, że uchwała daje ZUS możliwość weryfikowania i obniżenia podstawy wymiaru składek, a następnie obniżenia podstawy wymiaru zasiłku i dochodzenia zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: katarzyna@klemba.pl

Zdjęcie Sebastian Kurpiel (z serwisu Unsplash)