Prawa autorskie pracownika do rzeczy stworzonych w trakcie zatrudnienia

Ogólniej: Komu przysługują prawa autorskie do pracy twórczej pracownika? Na to pytanie odpowiem w dzisiejszym artykule.

Wszelkie przejawy działalności twórczej są silnie chronione przez prawo.

Dziedziną, która zajmuje się jej ochroną jest prawo własności intelektualnej, a ustawą która reguluje szczegółowo te kwestie jest ustawa o prawach autorskich i prawach pokrewnych.

Wydawałoby się, że ta gałąź prawa ma niewiele wspólnego z prawem pracy, jednak nic bardziej mylnego. Co więcej, powiedziałabym, że są one całkiem silnie ze sobą związane, zwłaszcza, że obecnie kwestie dotyczące ochrony praw autorskich zyskują coraz bardziej na znaczeniu.

Nieodłącznym sformułowaniem z prawami autorskimi jest pojęcie „utworu”.

I. Utwór jako przedmiot ochrony praw autorskich – ale co to jest właściwie ten utwór?

Utworem jest każdy przejaw działalności twórczej w jakiejkolwiek postaci, np. tekst na bloga, fotografie, obrazy, prezentacje, utwory muzyczne, filmy, choreografie, teksty literackie, publicystyczne – jest to bardzo pojemne pojęcie.

Żeby rozwiać wszelkie mogące się pojawić wątpliwości wszystkie zagadnienia poruszane w tym wpisie dotyczą utworów, które powstały w ramach stosunku pracy.

Przepisy prawa autorskiego wprost odnoszą się do umowy o pracę.

Zatem na bok odkładamy rozważania dotyczące umowy o dzieło, czy umowy zlecenia. W przypadku tych umów najczęściej unormowania dotyczące ochrony praw autorskich są ustalane w umowach.

II. Kto jest właścicielem praw autorskich utworów, które powstają w ramach stosunku pracy?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa to twórcom przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Nieco odmiennie wygląda jednak sytuacja w przypadku utworów, które powstają w ramach stosunku pracy. Jest to szczególny typ regulacji.

Wszelkie efekty pracy pracownika zgodnie z przepisami należą w pierwszej kolejności do pracodawcy.

Nabywa on je w momencie przekazania mu utworu – bezpośrednio lub pośrednio – który powstał w ramach stosunku pracy. Co więcej przekazanie utworu przez pracownika oznacza jednocześnie zgodę na upublicznienie utworu.

III. Czy pracodawca musi dodatkowo zapłacić za stworzenie utworu pracowniczego?

Zgodnie z przepisami prawa, pracodawca nie ma obowiązku zapłaty dodatkowego wynagrodzenia za stworzenie utworu przez pracownika. Pracownik co do zasady tworzy utwór w ramach wykonywania swoich obowiązków służbowych.

Oczywiście pracownik i pracodawca mogą umówić się inaczej i pracownikowi może należeć się dodatkowe wynagrodzenie za wykonany utwór, jednak jest do dodatkowe postanowienie umowne.

Przykład: Pracownik został zatrudniony na stanowisku grafika. Nie budzi wątpliwości zatem, że  do jego obowiązków służbowych będzie należało projektowanie grafik. Zatem grafikowi nie należy się dodatkowe wynagrodzenie za uzyskanie praw autorskich przez pracodawcę do jego utworów.

IV. Czy prawa autorskie mogą wrócić do autora-pracownika?

Przepisy przewidują również sytuację, kiedy prawa uzyskane przez pracodawcę mogą wrócić do pracownika.

Jeżeli pracodawca w ciągu dwóch lat od momentu przyjęcia utworu nie rozpocznie procesu rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie do rozpowszechniania, wówczas twórca – pracownik może wyznaczyć pracodawcy na piśmie termin na rozpowszechnienie.

Jeżeli pracodawca mimo to tego nie dokona, wtedy uzyskane przez niego prawa do utworu wraz z przedmiotem, na którym go utrwalono, np. płyta CD, powracają do twórcy – pracownika. Trzeba jednak wiedzieć, że pracownik i pracodawca mogą umówić się na inny, niż dwuletni termin na rozpowszechnienie utworu.

Przykład z orzecznictwa:

Jeżeli wykonywanie obowiązków ze stosunku pracy ma polegać na działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy do kogo należeć będą autorskie prawa majątkowe. Nieokreślenie w umowie o pracę własności tych praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, autorskie prawa majątkowe do tych utworów nabywa pracodawca z chwilą ich przyjęcia

– Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1998 roku, sygnatura akt I PKN 196/98

V. Czy treść umowy o pracę może regulować odmiennie kwestię własności praw autorskich?

Tak, oczywiście.

W umowie o pracę może znaleźć się zapis mówiący o tym, że to jednak pracownikowi należą się prawa do utworu.

VI. Co w sytuacji kiedy wykorzystujemy komputer firmowy do celów własnych?

Warto jednak wiedzieć, że prawa autorskie to utworu, np. tekstu na bloga, stworzonej grafiki i zmontowanego filmiku przy użyciu służbowego komputera nie będą przysługiwać pracodawcy, jeżeli ich stworzenie nie mieściło się w obowiązkach służbowych pracownika. Nie ma tutaj znaczenia fakt, że utwór powstał w godzinach pracy lub powstał na służbowym laptopie.

VII. Prawa autorskie programów komputerowych

Obecnie coraz większe znaczenie mają tworzone programy komputerowe.

Warto wiedzieć, że prawa autorskie do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy. Co istotne, prawa te przysługują pracodawcy od momentu powstania programu, nie jest konieczne nawet jego przekazanie. Pracodawca nie ma obowiązku zapłaty pracownikowi również żadnego dodatkowego wynagrodzenia za uzyskanie praw do programu.

Co do zasady wynagrodzenie wynikające ze stosunku pracy stanowi jednocześnie wynagrodzenie za nabycie przez pracodawcę praw do programu stworzonego przez pracownika. Pracodawca staje się również podmiotem, który ma prawo zezwalać na rozporządzanie opracowaniem programu.

Co istotne pracodawca może, bez zgody twórcy, wprowadzać zmiany do programu komputerowego, nawet jeżeli nie są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca miałby słuszne podstawy im się sprzeciwiać.

Jest to zasada, oczywiście umowa o pracę może przewidywać inne rozwiązania.

Przykład z orzecznictwa:

Właścicielem praw autorskich do programu komputerowego wykonanego w ramach obowiązków pracowniczych jest pracodawca, chyba że w umowie o pracę lub umowie cywilnoprawnej strony postanowiły inaczej

– Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 roku, sygnatura akt I PKN 493/00

VIII. Prawa autorskie naukowych utworów pracowniczych

Kwestia pracowniczych utworów naukowych powstających w ramach stosunku pracy w instytutach naukowych znalazła osobną regulację. Zgodnie z przepisami prawa instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.

W tym miejscu warto wskazać czym jest instytucja badawcza. Zakres tego pojęcia obejmuje w szczególności szkoły wyższe oraz placówki Polskiej Akademii Nauk, a także inne jednostki, np. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Ponadto mogą to też być placówki badawcze działające przy podmiotach komercyjnych, np. przy koncernach farmaceutycznych, chemicznych, czy informatycznych. Co do zasady są to podmiotu, w przypadku których działalność naukowa jest działalnością podstawową, a nie incydentalną.

Pracownikowi naukowemu – twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia za powstały utwór. Pierwszeństwo opublikowania pracodawcy – instytutu badawczego wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany.

Co więcej, instytucja naukowa może bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału naukowego zawartego w utworze a także udostępniać ten utwór osobom trzecim, jeżeli wynika to z umowa lub wcześniej uzgodnionego przeznaczenia utworu.

Podsumowując, tematyka praw autorskich ściśle łączy się z prawem pracy.

Warto jednak pamiętać, że regulacje wskazane w ustawie prawa autorskie nie mają charakteru bezwzględnego, oznacza to, że strony umowy o pracę mogą swobodnie kształtować treść umowy o pracę.

Dlatego też z uwagi na specyfikę danej branży warto przewidzieć odpowiednie regulacje w treści umowy o pracę.

[otw_shortcode_info_box border_type=”bordered” border_style=”bordered” shadow=”samonaśladownictw” rounded_corners=”rounded-5″ icon_size=”large” icon_url=”https://e-prawopracy.pl/wp-content/uploads/2016/07/koperta-01.png”]Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: [email protected] [/otw_shortcode_info_box]