Fikcyjna umowa o pracę – stwierdza w decyzji ZUS – co dalej?

Pozorność umowy o pracę, fikcyjność zatrudnienia. Takie straszne epitety można znaleźć w wielu decyzjach ZUS.

Dzisiejszy wpis jest kontynuacją wpisu, który znajdziesz tutaj

Podważenie ważności umowy o pracę następuje wówczas, gdy można przypuszczać, że umowa miała charakter pozorny (art. 83 § 1 k.c.) lub została zawarta w celu obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c.)

Artykuł jest nadal aktualny – piszę te słowa 3 listopada 2024r.

I. Fikcyjna umowa o pracę – czyli jaka?

Pozorna umowa o pracę nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych, ponieważ nie powstaje stosunek pracy. Podstawą do objęcia ubezpieczeniami może być tylko faktycznie wykonywane zatrudnienie.

Pozorność jest wadą oświadczenia woli, która została zdefiniowana w art. 83 k.c.:

Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

Aby ustalić pozorność umowy, trzeba stwierdzić istnienie trzech jej elementów, które muszą wystąpić łącznie, a mianowicie:

• oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru,

• oświadczenie to musi być złożone drugiej stronie i

• adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru.

Umowa jest zawarta dla pozoru, gdy osoby ją zawierające starają się wywołać u osób trzecich przekonanie, iż mają rzeczywisty zamiar wywołania skutków prawnych objętych symulowaną umową. Pomiędzy stronami musi więc istnieć utajnione porozumienie co do tego, że stosunek praktycznie nie istnieje, a zawarta umowa o pracę jedynie stwarza pozór jego nawiązania i wykonywania. Taka pozorność umowy o pracę pociąga za sobą jej bezwzględną nieważność umowy o pracę.

Wielokrotnie wypowiadał się w tym zakresie Sąd Najwyższy, stwierdzając:

umowę o pracę uważa się za zawartą dla pozoru (art. 83 par. 1 k.c.), jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy

wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r., (II UK 321/04)

Pozorność umowy o pracę będzie zachodzić także wówczas, gdy oświadczenia stron zawierają wprawdzie określone w art. 22 k.p. elementy umowy o pracę – zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy i zobowiązanie pracodawcy do wypłacania wynagrodzenia – jednak faktycznie strony nie zamierzały realizować obowiązków wynikających z umowy o pracę, mając świadomość tworzenia fikcji dla uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Natomiast wyłączone jest przyjęcie pozorności oświadczeń woli stron stosunku pracy o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik faktycznie podjął umówioną pracę i świadczył ją w ramach stosunku pracy, a pracodawca świadczenie to przyjmował, wypłacając wynagrodzenie, choćby trwało to tylko przez kilka dni.

 wyrok SN z 14 marca 2001 r. (II UKN 258/00)

II. Co decyduje o tym, że ZUS uzna umowę za fikcyjną?

Na fikcyjność zatrudnienia mogą wskazywać następujące okoliczności:

• z treści umowy o pracę nie wynika, na jakim stanowisku pracownik jest zatrudniony i jakiego rodzaju pracę wykonuje,

• w dokumentacji pracowniczej brakuje m.in. listy obecności, listy płac, badań wstępnych, dokumentów potwierdzających odbycie szkolenia bhp,

• brak odpowiednich kwalifikacji do zajmowania określonego stanowiska,

• brak zapotrzebowania na utworzenie stanowiska pracy dla konkretnej osoby,

• fakt korzystania z długotrwałych zwolnień lekarskich tuż po zawarciu umowy o pracę,

• nieracjonalne obciążenie działalności gospodarczej rzekomego pracodawcy kosztami zatrudnienia pracownika przy braku dochodów,

• fakt, że ani wcześniej, ani później nie zatrudniano pracownika na danym stanowisku pracy,

• chęć wyświadczenia przysługi krewnej lub znajomej.

Pozorną umowę o pracę cechuje to, iż rzeczywistym zamiarem stron jest stworzenie pozorów realizacji stosunku pracy mających na celu zmylenie ZUS, co ma doprowadzić ostatecznie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego przez pracownika (wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r., II UK 321/04).

III. Jak udowodnić, że umowa o pracę nie jest fikcyjna?

Udowodnienie bezzasadności zarzutu pozorności umowy sprowadza się do wykazania za pomocą dowolnych dowodów, przede wszystkim świadków i dokumentów, że pracownik rzeczywiście wykonywał pracę, zaś pracodawca ją przyjmował, płacąc mu za to wynagrodzenie.

Niewystarczające dla wykazania tych okoliczności może się okazać jednak przedstawienie samych podpisanych przez pracownika list obecności i listy płac, dokumentacji pracowniczej, ponieważ są to dokumenty, które najłatwiej sfabrykować, uwiarygodniając zawarcie pozornej umowy.

Jeśli po przeprowadzeniu postępowania kontrolnego ZUS stwierdzi, że umowa o pracę była pozorna, a na jej podstawie pracownik został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych, wyda decyzję, na mocy której osoba ta zostanie wyłączona z ubezpieczeń społecznych.

Oznacza to, że taka osoba nie będzie miała prawa do żadnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a świadczenia wypłacone na podstawie pozornej umowy o pracę podlegają zwrotowi jako nienależne.

Co zrobić jeśli i Ciebie spotka taka decyzja -> jeśli uważasz ją za niesłuszną, odwołaj  się od niej.