Czy ZUS ma prawo kwestionować działalność gospodarczą z uwagi na wysoką podstawę składek?

W najnowszych orzeczeniach, Sąd Najwyższy kwestionuje tytuł do ubezpieczeń osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, którzy, w ocenie Sądu, nadużywają działalności gospodarczej do uzyskiwania wysokich świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Oczywiście nie ma problemu, jeśli przedsiębiorca deklaruje wysoką podstawę wymiaru składek i nie pobiera zasiłków.

Natomiast, ostatnio ZUS na bardzo dużą skalę kontroluje przedsiębiorców, którzy deklarowali w przeszłosci wysokie podstawy wymiaru składek i korzystali z wysokich zasiłków przez długi okres.

1. Jak było do tej pory – czyli czy wysoka podstawa do ubezpieczeń społecznych mogła nieść ryzyko zakwestionowania Twojej działalności?

W myśl przepisów ustawy, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe dla przedsiębiorców stanowi zadeklarowana kwota, co do zasady, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek.

ZUS ma prawo wydawać decyzje w sprawach zgłaszania do ubezpieczeń i podstawy wymiaru składek.

Natomiast, ZUS częściej wydaje decyzje stwierdzające nieistnienie tytułu do ubezpieczeń niż obniżające podstawę wymiaru składek do ustawowego minimum (tak jest zwykł robić w przypadku pracowników czy zleceniobiorców).

Ważna była i jest uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10, w której Sąd stwierdził, że organ rentowy nie jest uprawniony do oceniania oraz kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, jeśli mieści się ona w granicach określonych ustawą systemową.

Ustawa zezwala bowiem na dokonanie wyboru wysokości podstawy wymiaru składek i nie przewiduje co do tego ograniczeń (np. że osoby prowadzące działalność gospodarczą przez pierwsze dwa lata nie mogą zadeklarować podstawy wymiaru składek wyższej niż 6.000,00 zł).

Podstawa wymiaru składek nie jest również powiązana z osiągniętym faktycznie przychodem. Więcej na ten temat pisałam tutaj.

Nie ma również przepisu prawnego, który umożliwiałby ZUS taką ingerencję (możecie się spotkać z zastosowaniem art. 58 k.c., którego stosowanie przez ZUS konsekwentnie było torpedowane przez sądy).

W tej uchwale, Sąd Najwyższy wskazał, że ZUS może badać tytuł do ubezpieczeń, jednak, ZUS nie może kontrolować zadeklarowanej podstawy wymiaru składek, ani wyciągać negatywnych konsekwencji dla ubezpieczonego, nawet jeśli twierdzi, że zadeklarowana kwota zmierza do zawyżonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

II. Najnowsze orzeczenia SN – czyli czy ZUS może kwestionować wysoką podstawę do ubezpieczeń?

Jednym z wprowadzających zmiany wyroków jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2018 r., II UK 302/17.

Jaki był stan faktyczny?

Skarżąca prowadziła działalność gospodarczą od 21 stycznia 2014 r. Za miesiąc, z którego liczona była podstawa wymiaru zasiłku, Skarżąca opłaciła składki od podstawy wynoszącej 9.365,00 zł.

Skarżąca wystąpiła o zasiłek macierzyński w związku z urodzeniem dziecka 8 marca 2014 r. Skarżąca osiągnęła przychód – niecałe 200,00 zł za styczeń 2014 r., a za luty 2014 r. – blisko 1.000,00 zł.

ZUS stwierdził, że Skarżąca z chwilą zarejestrowania działalności gospodarczej nie wykonywała jej faktycznie do wystąpienia niezdolności do pracy, ponieważ czynności przedsiębiorcy powinny być szersze i na tyle liczne lub zorganizowane, aby tworzyć pewną całość o charakterze organizacyjnym, a takich przejawów prowadzenia działalności Skarżąca nie wykazała.

Należy jednocześnie podkreślić, że przedmiotem sporu było istnienie tytułu do ubezpieczeń społecznych, nie była to sprawa o podstawę wymiaru skłądek.

Sąd Najwyższy zauważył, ze znaczenie ma intencja (cel) podejmowanej działalności, w szczególności, czy nie dochodzi do nadużycia świadczeń na podstawie instrumentalnego stosowania przepisów.

Sąd Najwyższy podkreślił, że istnieją podstawy prawne do oceny istnienia tytułu do ubezpieczeń społecznych w oparciu o wysokość deklarowanej podstawy wymiaru składek społecznych (choć wcześniej nie dopuszczało się oceny podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy).

Dalej, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że:

uchwała Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10 dotyczyła sytuacji wynikającej z utrwalonego już tytułu ubezpieczenia i uprawnienia do określenia podstawy wymiaru składek w maksymalnej wysokości. Inna sytuacja występuje, gdy działalność gospodarcza jest rozpoczynana i główną intencją jej zgłoszenia i prowadzenia jest wskazanie od razu wysokiej podstawy wymiaru składek z zamiarem uzyskania wysokich świadczeń, choć uzyskiwany przychód z działalności jest znacznie niższy niż składki na ubezpieczenia i już tylko z tej przyczyny koszty działalności są znacznie wyższe niż przychody. Wówczas już tylko to może świadczyć o instrumentalnym działaniu w celu zdobycia świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

W konsekwencji, Sąd Najwyższy przesądził, że ZUS ma prawo do kontroli tytułu do ubezpieczeń społecznych poprzez pryzmat podstawy wymiaru składek, w sytuacji, gdy pierwsza zgłoszona podstawa jest wyższa niż minimalna i pozostaje w dysproporcji do osiąganych, niskich, przychodów.

Biorąc pod uwagę, w jaki sposób Skarżąca zadeklarowała podstawę wymiaru składek i przez jak krótki okres te składki opłacała, Sąd Najwyższy powziął wątpliwości co do istnienia tytułu do ubezpieczeń społecznych.

III. Podsumowanie – czy wysoka podstawa do ubezpieczeń zwiększa możliwość podważenia działalności gospodarczej przez ZUS?

Powyższe orzeczenie Sądu Najwyższego jest obecnie bardzo często cytowane w niekorzystnych decyzjach ZUS, dotykających przedsiębiorców.

Nie ma co też ukrywać, że kontroli ze strony ZUS, w większości przypadków podlegają osoby, które przed skorzystaniem z zasiłków chorobowych, zadeklarowały wyższe podstawy do ubezpieczeń społecznych, a tym samym pobierały wyższe świadczenia – zasiłki chorobowe, zasiłki macierzyńskie.

Niestety też, ZUS obecnie, powyższe orzeczenie wykorzystuje niewłaściwie i wydaje równnież decyzje obniżające podstawę wymiaru składek.

Należy jednak pamiętać, iż wcześniejsza uchwała Sądu Najwyższego obowiązuje i ma dużo wyższe znaczenie, niż pojedyńcze najnowsze orzeczenie Sądu Najwyższego.

Uchwała Sądu Najwyższego ma moc zasady prawnej, tak więc jeśli ZUS obniżył Ci podstawę wymiaru składek wstecz, nie wahaj się rozważyć złożenie odwołania od decyzji ZUS. 

Zapoznaj się też z artykułem, który opisuje sukcesy w sporach na tym tle z ZUS:

ZUS | Sukcesy w sprawach ZUS – jak skutecznie się odwołać?

Proszę też pamiętać, że jeżeli faktycznie i aktywnie prowadziłaś działalność gospdoarczą, to mimo, iż deklarowałaś wysokie podstawy do ubezpieczeń społecznych, nie powinnaś obawiać się kontroli ZUS.

Osoby, które faktycznie i aktywnie prowadzą działalność przechodzą w większości przypadków pozytywnie kontrole ZUS. Jeśli zaś nie uda przekonać się ZUSu, masz duże szanse w takiej sytuacji przekonać Sąd, do swoich racji.

[otw_shortcode_info_box border_type=”bordered” border_style=”bordered” shadow=”samonaśladownictw” rounded_corners=”rounded-5″ icon_size=”large” icon_url=”https://e-prawopracy.pl/wp-content/uploads/2016/07/koperta-01.png”]Jeśli masz pytania, potrzebujesz porady prawnej, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: [email protected] [/otw_shortcode_info_box]