Cofnięcie wydanego przez ZUS formularza A1 – czy jest możliwe?

Co raz więcej można zauważyć problemów z zaświadczeniami A1.

Dokument ten potwierdza, że pracownik, zleceniobiorca, osoba prowadząca działalność gospodarczą, podlega polskim ubezpieczeniom społecznym (płaci składki tylko w Polsce, nawet jeśli pracodawca skieruje go do pracy w innym kraju). Ma bardzo często kluczowe znaczenie dla opłacalności podejmowania działań gospodarczych.

Niestety ZUS coraz częściej odmawia wydania A1. A nawet jeśli ten dokument wydaje, to zaświadczenie, szczególnie w takich krajach jak Francja, Niemcy czy Belgia, jest podważane przez ubezpieczycieli z krajów, w którym praca jest wykonywana. Twierdzą oni, że zostało wydane bezpodstawnie i żądają zapłaty składek albo nawet nakładają grzywny.

Czy jest to legalne i jak się przed tym bronić?

I. Co to jest ZUS A1?

ZUS zaświadczeniem A1 potwierdza, któremu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego podlega dana osoba tj. polskiemu czy zagranicznemu. Sytuacje takie mają miejsce w przypadku wykonywania pracy zarobkowej na terytorium kilku państw Unii Europejskiej.

Zaświadczenie wydawane jest tylko wtedy, gdy spełnione są warunki wynikające z przepisów prawa unijnego. Zaświadczenie potwierdza, że w okresie pracy za granicą właściwe jest ustawodawstwo polskie, a więc składki powinny być opłacane w Polsce.

Z wnioskiem o wydanie zaświadczenia A1 może wystąpić:pracodawca, osoba wykonująca pracę na własny rachunek, pracownik.

Poświadczenie przez ZUS formularza A1 rodzi, w świetle prawa unijnego, określone konsekwencje.

Formularz A1 jest wiążący dla instytucji ubezpieczenia społecznego i sądów pozostałych państw członkowskich, a decyzję o jego wycofaniu lub stwierdzeniu nieważności może podjąć wyłącznie ta instytucja państwa członkowskiego, która go wydała.

II. Cofnięcie wydanego przez ZUS formularza A1 – czy jest możliwe?

Ten szczególny charakter formularzy A1 nakłada na instytucje je poświadczające określone obowiązki.

Po pierwsze, ZUS przed wydaniem formularza A1 każdorazowo zobowiązany jest do przeprowadzenia starannej oceny faktów istotnych z punktu widzenia ustalenia ustawodawstwa właściwego.

Po drugie, już po wystawieniu formularza A1 ZUS zobowiązany jest do ponownego rozważenia prawidłowości swej decyzji, jeżeli instytucja państwa, na którego terytorium pracownik wykonuje pracę, wyraża jakiekolwiek wątpliwości co do prawidłowości faktów będących podstawą wydania tego zaświadczenia.

Dla przykładu osoba X prowadzi działalność gospodarczą w państwie Y i w Polsce. ZUS wydał formularz A1 stwierdzający, że osoba X podlega ustawodawstwu polskiemu w określonym okresie. Na skutek wątpliwości podjętych przez instytucję ubezpieczeniową w państwie Y (brak spełnienia warunków do objęcia polskim ubezpieczeniem) ZUS może wycofać wystawiony wcześniej formularz A1, stwierdzając tym samym że osoba X nie podlega w spornym okresie pod polski system ubezpieczeń, a pod system państwa Y.

W przypadku gdy dodatkowe czynności przeprowadzone przez ZUS potwierdzają prawidłowość zarzutów zagranicznej instytucji, ZUS uprawniony jest odpowiednio zmienić lub wycofać formularz A1, a zainteresowani pracownicy od daty ustalonej pomiędzy instytucjami polską i zagraniczną powinni zostać zgłoszeni do systemu ubezpieczeń państwa faktycznego wykonywania pracy – co wiąże się z obowiązkiem uiszczenia w tym państwie stosownych składek.

Zaświadczenie A1 ma prawo kwestionować jedynie instytucja je wydająca, czyli polski ZUS.

Najczęściej do podważania polskich formularzy A1 dochodzi na skutek inicjatywy instytucji belgijskich, niemieckich i francuskich.

Wracając do naszego przykładu:

osoba X prowadzi działalność gospodarczą w dwóch państwach UE, a w takim przypadku do podważenia zasadności formularza A1 dochodzi z reguły wskutek nie spełnienia warunków określonych w art. 13 unijnego rozporządzenia, który określa ustawodawstwo właściwe dla osób wykonujących pracę w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich.

III. Jak obronić  ZUS A1, którą zakwestionuje ZUS?

Zgodnie z powołanym przepisem nasza osoba X, podlega pod system ubezpieczeń społecznych państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeśli wykonuje w tym państwie znaczną część pracy lubpaństwa członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla tej działalności, jeśli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z państw, w których wykonuje znaczącą część pracy.

Już na pierwszy rzut oka widać, że mamy do czynienia z pojęciami nieostrymi, które mogą być różnie interpretowane.

Jak bowiem rozumieć zwrot: znaczna część pracy lub centrum zainteresowania dla tej działalności?

Z odpowiedzią śpieszy nam Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej informując, że w sytuacji prowadzenia działalności na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej państw, dana osoba podlega ustawodawstwu tego państwa, w którym mieszka, o ile prowadzi tam znaczną cześć swojej działalności, czyli przekraczającą 25 %. Znaczna część pracy oznacza mierzalną pod względem ilościowym znaczną część całej działalności osoby pracującej, która jest wykonywana w danym państwie.

Nie musi to być koniecznie największa część tej działalności. ZUS bierze w tym przypadku pod uwagę czas pracy i wynagrodzenieoraz inne kryteria, o ile te dwa podstawowe nie będą dawać jednoznacznego wyniku.

Z reguły ZUS bierze pod uwagę: obrót, czas pracy,liczbę świadczonych usług i / lub dochód.

Z kolei drugie kryterium: centrum zainteresowania dla tej działalności.

Centrum interesów działalności ustala się w szczególności w oparciu o:

• miejsce, gdzie znajduje się stała siedziba lub prowadzona jest stała działalność,
• cechy działalności, które obejmują jej zwyczajowy charakter lub czas trwania wykonywania działalności,
• liczbę świadczonych usług,
• zamiary wynikające ze wszystkich okoliczności.

Oczywiście, jeżeli nie zgadzamy się z wydaną decyzją – przysługuje Tobie odwołanie od decyzji ZUS do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na Twoje miejsce zamieszkania. Możesz też równocześnie rozważyć złożenie wniosku o zawarcie porozumienia wyjątkowego do ZUS.

Odwołanie do Sądu przesyła się za pośrednictwem ZUS. Odwołanie jest wolne od opłat. W odwołaniu należy wskazać, jakich błędów dopuścił się ZUS przy wydaniu decyzji, wskazać dowody na poparcie swoich twierdzeń, oraz przedstawić uzasadnienie.

Możesz też zawsze zwrócić się do nas po wsparcie.