ZUS | Renta rodzinna – komu przysługuje, jaka jest jej wysokość?

Ostatnio dostaję sporo pytań dotyczących uprawnień do renty rodzinnej.

Dzisiaj będzie wpis o podstawowych kwestiach związanych z rentą rodzinną. Zapraszam!

I. Kiedy i komu przysługuje renta rodzinna?

Zgodnie z art. 65 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych:

1. Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

2. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Renta rodzinna jest świadczeniem, z którego mogą korzystać wymienieni w ustawie członkowie rodziny po śmierci osoby ubezpieczonej. Renta rodzinna ma funkcję alimentarną.

Renta rodzinna ma za zadanie zastępować dochody osoby zmarłej, która była żywicielem rodziny, a które wskutek śmierci zostały utracone bądź pomniejszone.

Podstawową funkcją renty rodzinnej jest zapewnienie środków utrzymania krewnym i powinowatym, którzy nie są w stanie utrzymać się samodzielnie

Wyrok TK z dnia 5 lipca 2010 r., P 31/09

Do renty rodzinnej uprawnieni są:

– dzieci własne osoby zmarłej, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,

– przyjęte przez osobę zmarłą na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,

– małżonek (wdowa i wdowiec),

– rodzice (którymi są również ojczym, macocha i osoby przysposabiające.

Prawo ww. osób do renty rodzinnej uzależnione jest od spełnienia konkretnych warunków, które są wymienione w ustawie.

II. Renta rodzinna – warunki uzyskania po stronie osoby zmarłej

Nie jest tak, że bezwarunkowo po śmierci osoby, jej członkom rodziny przysługuje prawo do renty rodzinnej.

Po pierwsze, renta rodzinna przysługuje po śmierci osoby, która była kiedykolwiek ubezpieczona (w ramach ubezpieczenia rentowego). Zmarły w chwili śmierci nie musi podlegać ubezpieczeniu rentowemu.

Po drugie, renta rodzinna przysługuje, jeśli zmarły:

– posiadał prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury (przyznane decyzją i organ rentowy wypłacał mu takie świadczenie),

– spełniał warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury.

Przy ocenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy – to taka fikcja wprowadzona przez ustawodawcę.

Renta rodzinna przysługuje również po śmierci osoby, która w chwili śmierci faktycznie pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

W tym przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Nie weryfikuje się już, czy osoba zmarła miała prawo lub spełniała warunki do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, a przyjmuje się, że w chwili śmierci osoba zmarła miała prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.

III. Warunki uzyskania renty rodzinnej po stronie osób uprawnionych

Jeśli już ustali się, że osoba zmarła w chwili śmierci miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń to należy ustalić, czy zachodzą przesłanki do otrzymywania renty rodzinnej po stronie osób uprawnionych.

W tym miejscu wskażę, że problematyczne jest nie tylko ustalenie warunków po stronie osoby zmarłej (często członkowie rodziny osoby zmarłej zmuszone są do gromadzenia dokumentów i aktywnego uczestniczenia w ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury), ale i po stronie osób uprawnionych.

Mamy kilka możliwych grup osób uprawnionych:

1. Uprawnione do renty rodzinnej są dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:

– bezwzględnie do ukończenia 16 lat,

– do ukończenia nauki w szkole – po ukończeniu 16. roku życia aż do ukończenia 25. roku życia,

– bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy do ukończenia 16. roku życia lub, w razie kontynuowania nauki, do 25. roku życia.

Zgodnie z przepisami, jeśli dziecko uprawnione do renty rodzinnej skończy 25. rok życia na ostatnim roku studiów to prawo do renty podlega przedłużeniu do zakończenia ostatniego roku studiów. Jeśli uprawnione dziecko skończy 25. rok życia na przedostatnim roku studiów, prawo do renty nie ulegnie przedłużeniu.

2. Uprawnione do renty rodzinnej są przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci (niż wymienione w punkcie wyżej oraz wnuki i rodzeństwo), jeśli:

a) spełniają warunki dotyczącego wieku i kontynuowania nauki z punktu wyżej,

b) zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, za wyjątkiem sytuacji, gdy śmierć była następstwem wypadku (w przypadku śmierci na stole operacyjnym czy śmierci naturalnej obowiązuje warunek roku opieki) oraz

c) rodzice tych dzieci nie żyją i dzieci nie mają prawa do renty po swoich zmarłych rodzicach albo

c) rodzice żyją, jeżeli ci rodzice:

– nie mogą zapewnić utrzymania,

– zmarły lub małżonek zmarłego był opiekunem ustanowionym przez sąd.

W tym przypadku muszą zostać spełnione warunki z pkt od a) do c) (w przypadku pkt c) mamy dwie opcje w zależności od tego, czy rodzice dziecka przyjętego na wychowanie i utrzymanie żyją czy nie).

3. Uprawnieni są małżonek (wdowa i wdowiec), jeżeli:

a) małżonek zmarłego w chwili śmierci legitymuje się wiekiem 50 lat lub niezdolnością do pracy albo

b) małżonek zmarłego wychowuje:

– co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat (a jeżeli kontynuuje naukę w szkole – 18 lat życia) lub

– jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej

albo

c) małżonek zmarłego, który osiągnął wiek 50 lat lub stał się niezdolny do pracy po śmierci małżonka w ciągu 5 lat:

– od jego śmierci lub

– zaprzestania wychowywania co najmniej jednego z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionego do renty rodzinnej po zmarłym małżonku (które nie ukończyło 16. lub 18. roku życia) lub sprawowania pieczy nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej (chodzi o dzieci wymienione w pkt b).

Małżonek powinien spełniać zatem jeden z warunków opisanych w pkt od a) do c).

W tym miejscu muszę dodać, że warunkiem wymaganym do przyznania renty rodzinnej jest, co do zasady, to, że małżonek w chwili śmierci zmarłego małżonka powinien pozostawać z osobą zmarłą we wspólności małżeńskiej.

Ustawodawca jednak wprowadził, że jeśli o rentę rodzinną ubiega się małżonek rozwiedziony lub wdowa po osobie zmarłej, którzy do dnia śmierci (na dzień śmierci) nie pozostawali z osobą zmarłą we wspólności małżeńskiej (np. byli rozwiedzeni), ma prawo do tej renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w pkt od a) do c), na dzień śmierci, posiadali ustalone w wyroku sądowym lub ugodzie sądowej prawo do alimentów (czyli że osoba zmarła dostarczała regularnie środków utrzymania małżonkowi na ustalonych wcześniej warunkach).

Mamy jeszcze jeden przypadek, kiedy może przysługiwać małżonkowi osoby zmarłej renta rodzinna. Jeśli małżonek nie spełniałby ww. warunków i nie miał innych źródeł utrzymania ma prawo do renty rodzinnej przez okres jednego roku od chwili śmierci małżonka. Jeśli małżonek pozostały przy życiu uczestniczy w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej to taka renta przyznawana jest na czas uczestnictwa w szkoleniu – może być przyznana na okres maksymalnie dwóch lat od dnia śmierci małżonka.

4. Uprawnieni są rodzice osoby zmarłej (również ojczym, macocha, osoby przysposabiające), jeśli:

a) spełnione są warunki dla wdowcy/wdowca, o których pisałam w punkcie wyżej (a) – c)) oraz

b) osoba zmarłą przyczyniała się do utrzymania rodzica przed śmiercią (chodzi o sytuację, w której zmarłe dziecko zapewniało rodzicowi wyżywienie, opłacało lekarstwa i rachunki etc.).

Nie da się ukryć, że ustalenie, czy potencjalnie osoba uprawniona spełnia warunki właściwe dla swojej kategorii (dziecko, wdowa/wdowiec, rodzic) nie jest łatwe. Każda sytuacja, w jakiej znajdzie się osoba ubiegająca się o rentę rodzinną wymaga wnikliwej oceny pod kątem sytuacji faktycznej, w której się znalazła.

IV. Zasady wypłaty renty rodzinnej i wysokość renty rodzinnej.

Osób uprawnionych do renty rodzinnej może być kilka – chociażby w sytuacji, kiedy osoba zmarła miała dwoje dzieci w wieku do 16. roku życia, albo gdy osoba zmarła przyczyniała się do utrzymania dwojga swoich rodziców.

Jeżeli jest kilka osób uprawnionych do renty rodzinnej to przyznawana jest im jedna – ta sama renta rodzinna – która, w momencie wypłaty, dzielona jest na tyle części, ile jest osób uprawnionych.

Jak już ZUS obliczy wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury osoby zmarłej (wspomniałam wcześniej, że ustala się, czy osoba zmarła pobierała jedno z tych świadczeń lub spełniała warunki do jednego z tych świadczeń) to następnie oblicza się wysokość renty rodzinnej.

Renta rodzinna stanowi procent świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Poza tym, procent jest wyższy, im więcej osób uprawnionych jest do renty.

Jeśli do renty rodzinnej:

– uprawniona jest jedna osoba – renta będzie wynosić 85% świadczenia przysługującego osobie zmarłej,

– uprawnione są dwie osoby – renta będzie wynosić 90% świadczenia przysługującego osobie zmarłej (dwie osoby otrzymają, w momencie wypłaty, po połowie tej kwoty),

– uprawnione są trzy lub więcej osób – renta będzie wynosić 95% świadczenia przysługującego osobie zmarłej.

V. Renta rodzinna – podsumowanie

W tym wpisie zamieściłam tylko najważniejsze informacje dotyczące renty rodzinnej.

Gdyby pojawiły się pytania dotyczące sytuacji, w której się znalazłeś, wykraczające poza podstawowe dane wynikające z przepisów, najlepiej skonsultować się z osobą biegłą w tej tematyce. Z prawnikiem wyspecjalizowanym w tematach ZUS-owskich.

[otw_shortcode_info_box border_type=”bordered” border_style=”bordered” shadow=”samonaśladownictw” rounded_corners=”rounded-5″ icon_size=”large” icon_url=”https://e-prawopracy.pl/wp-content/uploads/2016/07/koperta-01.png”]Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji, szukasz prawnika do walki z ZUS napisz do mnie na adres: [email protected] [/otw_shortcode_info_box]