Konieczność zwrotu pobranego zasiłku do ZUS – czy na pewno?

NIENALEŻNIE POBRANE ŚWIADCZENIA PRZY POZORNOŚCI ZATRUDNIENIA I PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Jeśli śledzisz mojego bloga, na pewno zdarzyło Ci się przeczytać o pozorności zatrudnienia czy fikcyjności wykonywania działalności gospodarczej.

W dzisiejszym wpisie poruszam temat zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (konieczności zwrotu pobranego zasiłku) i pozorności zatrudnienia.

O czym przeczytasz?

– O tym, czym jest pozorność zatrudnienia lub wykonywania działalności gospodarczej?

– O tym, czym są nienależnie pobrane świadczenia?

– O tym, czy warto odwoływać się od decyzji dotyczącej nienależnie pobranych świadczeń?

I. Pozorność w prawie ubezpieczeń społecznych

Najprościej rzecz ujmując przez pozorność lub fikcyjność zatrudnienia lub wykonywania działalności gospodarczej rozumiemy podjęcie się zatrudnienia lub działalności bez faktycznego ich wykonywania.

Na przykładzie działalności gospodarczej w orzecznictwie tłumaczy się tak, że fikcyjność wykonywania działalności gospodarczej przejawia się w:

– zalegalizowaniu działalności gospodarczej (złożeniu wniosku o wpis do CEIDG), bez faktycznego jej uruchomienia i prowadzenia (m.in. bez świadczenia usług czy sprzedaży towarów),

– pozorowaniu prowadzenia działalności gospodarczej, czyli nie wykonywaniu jej w sposób ciągły i zorganizowany (np. fryzjerka świadczy usługi fryzjerskie tylko 2 razy na miesiąc, a nie kilkadziesiąt razy w miesiącu, przedsiębiorca sprzedaje produkty spożywcze online, ale nie ma nawet pomieszczenia na gromadzenie produktów do sprzedaży).

Stwierdzenie pozorności przez ZUS lub sąd ubezpieczeń społecznych (po odwołaniu się od decyzji ZUS) skutkuje tym, że pracownik lub przedsiębiorca tracą tytuł do ubezpieczeń społecznych.

Jak tracą tytuł do ubezpieczeń to równocześnie tracą prawo do świadczeń, również tych pobranych.

A to jest już prosta droga do wydania przez ZUS decyzji zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

II. Przesłanki zwrotu nienależnie pobranych zasiłków / świadczeń

Zgodnie z art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za nienależnie pobrane uważa się świadczenia uważa się:

– świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie do nich prawa albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

– świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd ZUS przez pobierającego,

– z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

W decyzjach zobowiązujących do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń ZUS zwykle powołuje się na tę postać nienależnie pobranych świadczeń: świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd ZUS przez pobierającego.

Błąd ma polegać na tym, że ubezpieczony świadomie i z premedytacją informuje ZUS, przykładowo, składając wniosek o wypłatę zasiłku, że ma tytuł do ubezpieczeń społecznych (bez tytułu do ubezpieczeń społecznych nie dojdzie do wypłaty świadczeń).

Innymi słowy, pozorowanie zatrudnienia czy prowadzenia działalności gospodarczej to wprowadzanie ZUS w błąd.

III. Wina świadczeniobiorcy jako konieczny warunek zwrotu zasiłku do ZUS.

Dla przypisania „wprowadzenia w błąd” konieczne jest ustalenie, że pracownik lub przedsiębiorca postępowali umyślnie. Chodzi o ustalenie, czy pracownik lub przedsiębiorca wiedzieli, że pozorują swoją aktywność zarobkową i nie mają prawa do świadczeń, a w praktyce się o te świadczenia ubiegali i je pobierali.

Tę świadomość i umyślność ustala się na datę pobierania świadczeń.

Sąd najczęściej przesłuchuje taką osobę (pracownika lub przedsiębiorcę) i rozpytuje o okoliczności związane z zatrudnieniem lub wykonywaniem działalności gospodarczej, aby rozeznać się, czy aktywność zawodowa służyła zapewnieniu prawa do świadczeń czy nie.

Jeśli sąd dojdzie do przekonania, że przedsiębiorca lub pracownik był przekonany o prawidłowym wykonywaniu swojej aktywności zawodowej, a więc i o tym że tytuł do ubezpieczeń społecznych istnieje, choć następnie później ZUS lub sąd oceniły zatrudnienie lub prowadzenie działalności gospodarczej jako fikcyjne, to uwzględni odwołanie.

Zamieszczam fragment uzasadnienia wyroku wydanego w jednej ze spraw o zwrot nienależnie pobranych świadczeń, którą prowadziliśmy i wygraliśmy:

Odnosząc powyższe do stanu faktycznego sprawy, należało podkreślić, że wnioskodawczyni w żadnym momencie nie można było przypisywać stanu świadomości (woli), że pobiera nienależne jej świadczenia. ZUS nie negował jej uprawnień, a zasiłki wypłacał w zamian za ekwiwalent w składkach, samodzielnie wyliczając podstawę wymiaru. Aktywność organu trwała przez wiele lat i dopiero w 2019r zażądał zwrotu wypłat z odsetkami, gdy ubezpieczona zużyła je na bieżące utrzymanie jako ekwiwalent zarobków. Nie podejmowała przy tym żadnych nagannych działań, aby nakłonić ZUS do przekazania jej świadczeń nienależnych. ZUS wcześniej nie twierdził, że świadczenia są nienależne i nie pouczał wnioskodawczyni w jakich sytuacjach zasiłki staną się nienależne.

IV. Zwrot zasiłku do ZUS – Podsumowanie

Nie jest tak, że przegrana sprawa o pozorność zatrudnienia lub wykonywania działalności gospodarczej oznacza konieczność zwrotu pobranych zasiłków.

Wyżej zacytowane orzeczenie pokazuje, że warto składać odwołania od decyzji ZUS, zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, a w sporządzeniu takiego odwołania możemy pomóc.