ZUS żąda zwrotu pobranego świadczenia, zasiłku? Sprawdź jak możesz się obronić?

ZUS szuka oszczędności w wypłacanych świadczeniach i nie jest to już żadna tajemnica. Coraz częściej wszczyna kontrolę u osób, którym wypłacał świadczenia / zasiłki w przeszłości. Niejednokrotnie też zobowiązuje ich do zwrotu rzekomo nienależnie pobranych świadczeń. Czasem są to bardzo duże kwoty więc żartów nie ma.

Jeśli ZUS w stosunku do Ciebie podjął takie działania, proszę Cię, nie działaj zbyt pochopnie, nie załamuj się, nie śpiesz z decyzjami.

Przeczytaj ten artykuł do końca i zobacz czy możesz uniknąć zwroty pobranego świadczenia / zasiłku, do którego zobowiązuję Cię ZUS.

I. Nienależnie pobrane świadczenie – czyli kiedy ZUS może domagać się zwrotu wypłaconego świadczenia (np. zasiłku)?

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części:

⇒ jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, lub

⇒ świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227, dalej jako: ustawa emerytalna), osoba, która nienależnie pobrała świadczenia z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do ich zwrotu.

Tożsame unormowanie zawarte jest w przepisach art. 84 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, które stanowią, że:

osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, a za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się m.in. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Jak wynika z obu przytoczonych regulacji, podstawowym wymogiem, który musi zostać spełniony, aby świadczenie mogło zostać uznane za pobrane nienależnie, jest zaistnienie okoliczności, które powodowały ustanie prawa do tego świadczenia, a mimo to zostało ono wypłacone przez organ rentowy i pobrane przez osobę je pobierającą.

II. Jak można bronić się przed obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia?

Prawo ubezpieczeń społecznych ogranicza zakres obowiązku zwrotu nienależnych świadczeń do przypadków pobrania ich nienależnie i w złej wierze. Wyraźnie został wyeksponowany czynnik świadomości pobierania świadczenia nienależnego.

W nawiązaniu do tych zasad, obowiązek zwrotu nienależnych świadczeń z kategorii ubezpieczeń społecznych odnoszony jest do osoby, która świadczenie pobrała, z uwzględnieniem istnienia po jej stronie świadomości i premedytacji w pobraniu świadczenia nienależnego, a nie samej wypłaty świadczenia bez podstawy prawnej.

Przykładowa „linia obrony”:

⇒ Ubezpieczony nie wprowadził w błąd organu rentowego wypłacającego świadczenie ani też nie przedłożył nieprawdziwych dokumentów, które były podstawą ustalenia prawa do świadczenia;

⇒ Ubezpieczony nie został pouczony przez ZUS o okolicznościach powodujących brak prawa do świadczenia;

⇒ Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązany był do dokonania ustalenia uprawnień do zasiłku przed dokonaniem wypłaty świadczeń. ZUS jest zobowiązany do szczególnej i wnikliwej analizy uprawnień ubezpieczonych w momencie dokonywania wypłaty świadczeń;

Aby więc uznać, że wypłacone świadczenie trzeba oddać, konieczne są:

⇒ po pierwsze – brak prawa do niego,

⇒ po drugie – świadomość braku prawa osoby przyjmującej świadczenie, płynąca z odpowiedniego pouczenia.

Obie te przesłanki muszą wystąpić w trakcie pobierania zasiłku, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Tak też wskazał SN w wyroku z 2 grudnia 2009 r. (I UK 174/09).

Przy czym pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do swojej sytuacji. W razie sporu w tym zakresie, rozstrzygając odwołanie od decyzji ZUS, sąd ustala zrozumiałość pouczenia dla osoby pobierającej świadczenie.

Może też pomóc Ci zasada trwałości decyzji oraz terminy przedawnienia, o tym jednak w kolejnych wpisach na blogu.

III. ZUS żąda zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, które wypłacił w wyniku błędu swojego urzędnika… Jak się wtedy bronić?

Urzędnik ZUS źle obliczył wysokość zasiłku,  emerytury – na Twoją korzyść, a po zreflektowaniu się, żąda od Ciebie zwrotu nadpłaty?

To się nie uda, jeśli będziesz czujny i złożysz odwołanie od decyzji ZUS.

Obowiązek zwrotu nie powstaje, gdy decyzja przyznająca świadczenie lub sam jego wymiar były wynikiem błędu organu rentowego niezawinionego przez osobę pobierającą świadczenie, gdyż świadczenia tak wypłacone nie są uznawane za świadczenia nienależnie pobrane w rozumieniu komentowanego przepisu.

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego należy stwierdzić, że jeżeli organ ubezpieczeń społecznych na podstawie nieudokumentowanego wniosku lub na podstawie stanu faktycznego niewyjaśnionego wskutek własnych zaniedbań przyzna wnioskodawcy świadczenia, do których prawo nie istnieje, wadliwość ta i jej konsekwencje nie mogą być uznane za wynik sprzecznej z prawem działalności wnioskodawcy, ani za objaw złej woli z jego strony.

Nie mogą więc stanowić podstawy do obciążenia osoby pobierającej świadczenie obowiązkiem zwrotu sumy niesłusznie wypłaconej.