Przekształcanie umów cywilnoprawnych przez PIP – co przewiduje projekt zmian?

Od kilku miesięcy trwają prace nad projektem nowelizacji ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.

To jedna z bardziej dyskutowanych propozycji w obszarze prawa pracy – przewiduje bowiem, że inspektorzy PIP mogliby wydawać decyzje administracyjne stwierdzające istnienie stosunku pracy.

Zobaczmy, co dokładnie zapisano w projekcie i jakie wątpliwości może to rodzić w praktyce.

I. Przekształcanie umów cywilnych na umowy o pracę – nowa kompetencja PIP od 2026r?

Zgodnie z treścią projektu, inspektor pracy zyskałby uprawnienie do stwierdzania, że umowa cywilnoprawna (np. zlecenie, B2B) jest w istocie stosunkiem pracy, jeśli sposób jej wykonywania odpowiada warunkom z art. 22 § 1 Kodeksu pracy.

Projektowany przepis brzmi następująco:

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do: […]

7a) stwierdzania istnienia stosunku pracy w sytuacji kiedy zawarto umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, powinna być zawarta umowa o pracę; […]

W decyzji inspektor miałby (według projektu) określić m.in.:

• rodzaj umowy o pracę,
• datę jej zawarcia i rozpoczęcia pracy,
• wymiar etatu,
• miejsce wykonywania pracy,
• wysokość wynagrodzenia.

To istotne rozszerzenie uprawnień – do tej pory o istnieniu stosunku pracy orzekał wyłącznie sąd.

II. Decyzja natychmiast wykonalna – co to oznacza?

Projekt zakłada, że decyzja inspektora miałaby charakter natychmiast wykonalny.

Oznacza to, że skutki stosunku pracy powstałyby z chwilą wydania decyzji, a nie dopiero po jej uprawomocnieniu.

W praktyce kontrolowany podmiot musiałby:

• zgłosić osobę do ZUS,
• naliczać składki i podatki,
• prowadzić ewidencję czasu pracy i urlopów
• w zupełnie inny sposób rozwiązywać umowy.

Wniesienie odwołania ma nie wstrzymywać wykonania decyzji.

III. Odwołanie w 7 dni – bardzo krótki termin

Projekt przewiduje, że zarówno kontrolowany podmiot, jak i zainteresowana osoba (potencjalny „pracownik”) będą mogli złożyć odwołanie do Głównego Inspektora Pracy w terminie 7 dni od doręczenia decyzji.

To termin ekstremalnie krótki.

Dla porównania:

• w postępowaniu administracyjnym (KPA) – 14 dni,
• w odwołaniach od decyzji ZUS – miesiąc czasu.

W praktyce oznacza to konieczność wcześniejszego przygotowania dokumentów i argumentacji.

Jeśli GIP utrzyma decyzję w mocy, możliwe będzie dalsze odwołanie – do sądu pracy, w terminie miesiąca od doręczenia rozstrzygnięcia GIP.

IV. Czemu projekt budzi tak duże kontrowersje?

Choć projekt jest na wczesnym etapie, już teraz budzi liczne wątpliwości praktyczne.

Najczęściej wskazuje się na problemy takie jak:

1. Skutki finansowe i rozliczenia

Jak rozliczać składki, podatki i świadczenia wypłacone w okresie między decyzją PIP a wyrokiem sądu, jeśli decyzja zostanie później uchylona?

2. Zakres czasowy kontroli

Nie wskazano, czy inspektor może badać także umowy zawarte przed wejściem w życie nowych przepisów.

Zasada lex retro non agit sugerowałaby, że nie – ale projekt nie wyklucza takich sytuacji.

Z wieloletniego doświadczenia płynącego ze sporów z ZUS, mogę tylko wskazać, iż jest to bardzo częste, iż ZUS kwestionuje umowy o pracę, działalności gospodarcze z datą wsteczną. ZUS obecnie może zakwestionować umowę o pracę, czy też prowadzenie działalności gospodarczej, cofając się kilka, a czasem nawet kilkanaście lat.  

3. Kryteria oceny

Art. 22 § 1 Kodeksu pracy wskazuje ogólne cechy stosunku pracy: podporządkowanie, miejsce i czas wykonywania pracy, ryzyko po stronie pracodawcy.

Brak jednak katalogu dowodów czy wytycznych, co może prowadzić do różnic w praktyce poszczególnych inspektoratów.

4. Efekt kumulacji decyzji

W przypadku dużych organizacji możliwe jest, że inspektor uzna za stosunek pracy kilka, kilkanaście lub kilkaset umów jednocześnie.

To oznacza konieczność równoczesnego wdrożenia zmian kadrowych i przygotowania wielu odwołań w krótkim czasie.

V. Jak się przygotować – dobre praktyki do wdrożenia już teraz

Choć przepisy nie obowiązują, już teraz warto przyjrzeć się zawartym umowom i praktyce współpracy.

1. Audyt umów cywilnoprawnych

Sprawdź, czy sposób wykonywania obowiązków nie nosi cech podporządkowania pracowniczego.

2. Dokumentowanie niezależności

Zachowuj dowody potwierdzające samodzielność wykonawcy: raporty, faktury, protokoły odbioru.

3. Edukacja menedżerów i HR

Zadbaj, by osoby zarządzające rozumiały różnicę między nadzorem nad wynikiem pracy a kierownictwem nad sposobem jej wykonywania.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Czy projekt już obowiązuje?

Nie. To propozycja legislacyjna, nad którą trwają prace. Na razie nie ma pewności, czy i w jakim kształcie wejdzie w życie.

Co oznacza natychmiastowa wykonalność decyzji PIP?

Skutki stosunku pracy (w tym obowiązki wobec ZUS i urzędów skarbowych) powstają z dniem wydania decyzji – nawet jeśli firma się z nią nie zgadza.

Jak długo GIP ma na rozpatrzenie odwołania?

Projekt wskazuje 30 dni, ale termin ma charakter instrukcyjny, więc jego przekroczenie nie unieważnia postępowania.

Czy można nie stosować się do decyzji, czekając na sąd?

Nie. Projekt wprost stanowi, że odwołanie nie wstrzymuje wykonania decyzji.

Czy inspektor będzie mógł badać umowy sprzed wejścia przepisów?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi. W praktyce spory mogą dotyczyć również umów, które nadal są wykonywane po wejściu zmian w życie.

Jakie dokumenty warto mieć przygotowane?

Opis zadań, dowody niezależności w organizacji pracy, sposób rozliczania i komunikacji, potwierdzenia ponoszenia ryzyka przez wykonawcę.

Refleksja końcowa

Projekt zmian w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy pokazuje wyraźny kierunek – w stronę zwiększenia ochrony osób wykonujących pracę i uproszczenia procedur po stronie PIP. Pytanie, na które nie chce wprost odpowiadać ale pozostawiam pod rozwagę – czy planowane przepisy nie próbują wprowadzić „ozusowania” wszystkich umów cywilnoprawnych, tylnymi drzwiami?

Planowane zmiany rodzą wiele pytań o praktyczne skutki dla przedsiębiorców i o równowagę między kontrolą a pewnością prawa.

Warto więc obserwować proces legislacyjny z wyprzedzeniem. I pamiętać, iż:

⇒ dobrze zaprojektowane umowy, jasne zasady współpracy i udokumentowana niezależność wykonawców to wciąż najlepsza forma prewencji – niezależnie od tego, kiedy i w jakim kształcie przepisy wejdą w życie, pamiętając, iż to co ma móc PIP, może obecnie ZUS.

Jeśli potrzebujesz porady prawnej, porady prawnej, napisz do nas na adres: [email protected]