Odpowiedzialność członków zarządu za zaległe składki ZUS – kiedy występuje i kiedy można jej uniknąć?

Kiedy członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zaległości w składkach ZUS i czy mogą tej odpowiedzialności uniknąć?

Spółki kapitałowe prawa handlowego, czyli spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna, są jednymi z popularniejszych form prowadzenia działalności gospodarczej.

Każda spółka kapitałowa to co do zasady samodzielny odrębny byt prawny posiadający osobowość prawną, własny majątek (kapitał) i ponoszący odpowiedzialność za swoje zobowiązania z wyłączeniem wspólników.

Jednak, przepisy przewidują wyjątki od „samodzielności spółki”, przerzucając odpowiedzialność za zobowiązania spółki na członków zarządu.

Jednym z przypadków, w których można obciążyć odpowiedzialnością członków zarządu spółki, są zaległe należności z tytułu składek ZUS.

Dzisiaj wyjaśnię, kiedy członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zaległości w składkach ZUS i czy mogą tej odpowiedzialności uniknąć?

Artykuł jest długi ale taki musi być żeby przedstawić kompleksowo tak ważne zagadnienie.

I. Z czego wynika odpowiedzialność członków zarządu za zaległe składki ZUS?

Odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej prawa handlowego wynika z art. 31 ustawy systemowej który odsyła do art. 116 Ordynacji podatkowej, który stanowi że:

za zaległości podatkowe (za takie uważane są również zobowiązania – składki wobec ZUS) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialności w organizacji, spółki akcyjnej oraz spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że

 – we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające jego ogłoszeniu (postępowanie układowe mające na celu dojście do porozumienia pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami),

– nie zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub nie wszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy.

Spółka kapitałowa prawa handlowego (w/w jej formy) jest jedną z popularnych form prowadzenia działalności gospodarczej, jest odrębnym bytem prawnym posiadającym osobowość prawną, posiada własny majątek czyli kapitał, za swoje zobowiązania sama ponosi odpowiedzialność z wyłączeniem wspólników.

Do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania ustanowiony zostaje zarząd.

Jednakże powołane powyżej przepisy stanową wyjątek od „samodzielności spółki”, a zarazem zabezpieczenie dla wierzycieli w przypadku nieprawidłowego prowadzenia spraw spółki i jej funkcjonowania – przerzucając odpowiedzialność na członków zarządu.

Jasne jest, że odpowiedzialność można nałożyć na członków zarządu spółki kapitałowej i spółki kapitałowej w organizacji. Jeżeli jednak zarząd nie zostałby powołany w spółce kapitałowej w organizacji (przeznaczonych jest na to w końcu 6 miesięcy od zawarcia umowy spółki), kto ewentualnie poniesie odpowiedzialność wobec ZUS?

W zależności od sposobu reprezentacji spółki w tym okresie, będzie to pełnomocnik działający w imieniu spółki albo wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany.

W dalszej części będę pisać po prostu o członkach zarządu, ale te same zasady będą obowiązywały także względem pełnomocników albo wspólników w spółce kapitałowej w organizacji.

II. Kiedy członek zarządu może ponieść odpowiedzialność za zaległe składki ZUS?

ZUS może orzec o odpowiedzialności członka zarządu, jeśli wykaże, że zostały łącznie spełnione następujące przesłanki:

1. egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub części bezskuteczna oraz
2. zaległości w opłacaniu należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wynikająz zobowiązań, których termin płatności upłynąłw czasie pełnienia obowiązków przez członka zarzą

II.1. Co oznacza „bezskuteczność egzekucji”?

Najprościej tłumacząc, bezskuteczność polega na tym, że istnieją przeszkody w realizacji postępowania egzekucyjnego prowadzonego na rzecz wierzyciela, czyli ZUS, np. całkowity brak majątku spółki, czyli dłużnika.

Po pierwsze, ażeby ZUS mógł powoływać się na bezskuteczność egzekucji, egzekucja musi zostać wszczęta wobec dłużnika ZUS, czyli spółki kapitałowej albo spółki kapitałowej w organizacji.

Ponadto, egzekucja musi dotyczyć całego majątku spółki i powinny zostać wyczerpane wszystkie możliwe sposoby prowadzenia egzekucji, aby ZUS mógł powołać się na jej niepowodzenie.

Dobrze wyjaśniłto WSA w Warszawie w wyroku z 22 lutego 2005 r., III SA 2984/03: Bezskuteczność egzekucji, o której mowa w art. 116 § 1 o.p. ma miejsce wówczas, gdy egzekucja dotyczyła całego ujawnionego za pomocą odpowiednich procedur majątku spółki, a wierzyciel wyczerpał wszelkie sposoby egzekucji, jednak cel egzekucji jakim jest wyegzekwowanie wszystkich zaległości podatkowych, nie został osiągnięty.

Należy więc pamiętać, iż bez uprzedniego przeprowadzenia i zakończenia postępowania egzekucyjnego z powodu jego bezskuteczności nie jest możliwe powoływanie sięprzez ZUS na bezskuteczność egzekucji.

II.2. Termin płatności należności z tytułu składek upłynął w czasie pełnienia obowiązków przez członka zarządu

W przypadku tej przesłanki, ZUS powinien wykazać, że termin do zapłaty należności z tytułu składek upłynąłw czasie pełnienia funkcji członka zarządu przez osobę, którą ZUS chce obciążyć odpowiedzialnością.

W sytuacji, w której termin płatności upłynie w okresie, gdy mandat dotychczasowego członka zarządu wygaśnie, a osoba sprawująca tę funkcję nadal będzie prowadziła sprawy spółki, i odwrotnie, gdy osoba, przeciwko której ZUS prowadzi postępowanie, jest jedynie powołana i ujawniona w aktach rejestrowych spółki w KRS jako członek zarządu, a rzeczywiście nie wykonuje żadnych obowiązków na rzecz spółki, również przyjmuje się, że wspomniana przesłanka jest spełniona.

Natomiast trzeba pamiętać, że jeśli mandat członka zarządu po prostu wygasł wskutek upływu czasu, na który osoba została powołana do pełnienia funkcji członka zarządu czy też złożyła oświadczenie o rezygnacji z pełnienia tej funkcji, liczy się data wystąpienia tych zdarzeń!

Po tych datach powstały zaległości, a dana osoba nie wykonuje żadnych czynności dla spółki, nie powinna ponosić odpowiedzialności!

III. Kiedy członkowie zarządu mogą zwolnić się od odpowiedzialności?

Jak już wyżej wspomniałam:

organ podatkowy zobowiązany jest wykazać jedynie okoliczności pełnienia obowiązków członka zarządu w czasie powstania zobowiązania podatkowego, które przerodziło się w dochodzoną zaległość podatkową spółki oraz bezskutecznośćegzekucji przeciwko spółce, bowiem ciężar wykazania którejkolwiek okoliczności uwalniającej od odpowiedzialności spoczywa na członku zarządu 

(wyrok NSA z 06.03.2003r. sygn. akt SA/Bd 85/03).

Jakimi argumentami może się więc bronić członek zarządu?

Następującymi:

1. że we właściwym czasie zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości lub
2. że w tym samym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy – Prawo restrukturyzacyjne albo
3. że zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa ustawie – Prawo restrukturyzacyjne albo
4. że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy albo
5. wskazując mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Odnosząc się do praktyki w tej tematyce najczęściej występującymi zarzutami do wydanych w takim przedmiocie decyzji jest brak wykazania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, iż przeprowadził on bezskuteczną egzekucję z majątku spółki, oraz to że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony albo nie złożony w odpowiednim terminie z przyczyn zawinionych przez zarząd. Omówię te przesłanki więc łącznie.

III.1. Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, gdy zdoła udowodnić, że fakt zgłoszenia upadłości nastąpił we właściwym czasie albo niezgłoszenie upadłości nastąpiło bez winy tego członka zarządu.

Odnoście przesłanki dotyczącej „zgłoszenia upadłości nastąpiło w czasie” – chodzi o zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości do sądu rejonowego właściwego dla miejsca prowadzenia działalności (siedziby spółki) we właściwym czasie, tj. w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, czyli niewypłacalność, o której więcej można przeczytaćw ustawie – Prawo upadłościowe.

Taki wniosek może zgłosić m.in. członek zarządu spółki kapitałowej.

Wniosek powinien zostaćzgłoszony we właściwym czasie, czyli nie przedwcześnie ani nie za późno.

W przypadku złożenia wniosku po terminie, może on zostaćoddalony, przykładowo z powodu braku majątku, z którego wierzyciele mogą zostać spłaceni, a wówczas członkowie zarządu narażeni są na osobistą odpowiedzialność za zobowiązania spółki.

Ostatnio NSA zwrócił uwagę, że nie można nazbyt przywiązywać się do 30-dniowego terminu, ponieważ bardziej istotne od zachowania ustawowego terminu jest to, aby wniosek o upadłośćzostałzgłoszony w takim czasie, aby wszyscy wierzyciele mieli możliwość uzyskania równomiernego, chociażby częściowego zaspokojenia z majątku spółki

(wyrok NSA z 10 lutego 2015 r., I FSK 1069/13).

Trzeba także pamiętać, że dla ZUS istotne jest to, aby wniosek nie tylko został złożony, np. poprzez jego wysłanie przesyłką poleconą do właściwego sądu, ale nie powinien zostać zwrócony z powodu  braków formalnych. W konsekwencji, spokojnie można powoływać się na tę przesłankę, jeśli wiemy, że została przydzielona sygnatura i wyznaczony sędzia, który w dłuższym czasie od przydzielenia mu sprawy nie zwrócił wniosku.

III. 4. Członek zarządu może również uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli udowodni, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki kapitałowej nie nastąpiło z jego winy.

Wśród przyczyn świadczących o braku winy wymienia się: udziałw wypadku bądź inne nadzwyczajne zdarzenie rodzinne będące powodem nie brania udziału w czynnościach zarządu, pozbawiające go tym samym możliwości faktycznego powzięcia wiadomości o wystąpieniu przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Natomiast, wśród okoliczności, których nie uznaje sięza wystarczający dowód braku winy wskazuje się: subiektywne przekonanie członka zarządu, że mimo niepłacenia długów uda się poprawić kondycję finansową spółki kapitałowej, zastosowanie się członka zarządu do błędnie udzielonej pomocy prawnej, chorobę psychiczną członka zarządu, niekompetencję członka zarządu czy też brak wiedzy na temat stanu finansów spółki, jeżeli członek zarządu w ogóle tego stanu nie kontrolował.

Istotny szczegół – jeśli członek zarządu zostaje powołany do pełnienia tej funkcji w sytuacji, w której ewidentnie należy złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, powinien niezwłocznie podjąć zmierzające ku temu działania.

Z kolei, jeśli taki stan rzeczy wystąpił już po wygaśnięciu mandatu członka zarządu, nie poniesienie on odpowiedzialności za zobowiązania spółki wobec ZUS (niezgłoszenie nastąpiło bez winy tego członka), ponieważ były członek zarządu nie jest uprawniony do działania w imieniu spółki, m.in. do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

III. 2 i 3. Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli udowodni, że we właściwym czasie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

Obie przesłanki nie są tak samo jasne i klarowne jak chociażby przesłanki wcześniej, tym samym jeśli znajdujesz się w takiej sytuacji skorzystaj z doradztwa indywidualnego.

III. 5 Kolejną okolicznością wykluczającą odpowiedzialność członka zarządu jest wskazanie przez niego mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości składkowych w znacznej części.

Mienie, jakie wskaże członek zarządu musi faktycznie istnieć i przedstawiać realną wartość finansową.

W oparciu o te dwie cechy ZUS powinien prognozować, żeegzekucja ze wskazanego majątku spółki będzie skuteczna i doprowadzi do zaspokojenia zaległości w znacznej części.

W znacznej części – czyli w jakiej?

Na pewno chodzi o zaspokojenie zaległych należności z tytułu składek w wysokości wyższej niż połowa tych zaległości (pamiętajmy, że chodzi nie tylko o, nazwijmy to, należnośćgłówną, ale i naliczone przez ZUS odsetki).

Można to tłumaczyć równie żw ten sposób – aby wysokość wyegzekwowanych kwot miała wartość stanowiącą znaczny odsetek w porównaniu z wysokością zaległości podatkowych spółki.

Uwaga! Ta przesłanka działa dopiero po stwierdzeniu bezskuteczności egzekucji.

Jeśli ZUS dysponuje postanowieniem o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu jego bezskuteczności, można się dalej bronić wskazując mienie, o którym organ egzekucyjny nie miał pojęcia w toku postępowania egzekucyjnego (dlatego zakończyło się ono niepowodzeniem).

IV. Decyzja ZUS – odpowiedzialność członków zarządu za zaległe składki ZUS

Jeżeli dojdzie do ustalenia, że spełnione zostały przesłanki wskazane opisane w części nr 2 dzisiejszego wpisu, ZUS wydaje decyzję obciążającą członka (członków) zobowiązaniami spółki z tytułu składek społecznych na podstawie art. 108 § 1o.p.(do którego ponownie odsyła art. 31 s.u.s.).

Najczęściej do nieopłaconej należności z tytułu składek doliczane są odsetki ustawowe za zwłokę naliczane na dzień wydania decyzji wraz z informacją,że będą naliczane do dnia uregulowania zobowiązania. Z tego względu przedmiotowa decyzja wskazuje w szczególności całą sumę zadłużenia oraz odsetki obliczone na dzień wydania decyzji.

Od decyzji ZUS można wnieść odwołanie od decyzji ZUS (a napewno trzeba przynajmniej rozważyć zasadność jego złożenia)

Odwołanie wnosi się w terminie miesiąca od doręczenia tej decyzji za pośrednictwem tej jednostki organizacyjnej ZUS, która decyzję wydała, do sądu okręgowego.

To właśnie w odwołaniu członek zarządu powinien przedstawić zarzuty.

Jako zarzuty można wykorzystać przede wszystkim okoliczności, o których mowa była w części nr 3 dzisiejszego wpisu.

Osoba, w stosunku do której wydano decyzję, może także powoływać się. również na to, że w dacie, w której upływał termin zapłaty należności z tytułu składek, nie był już członkiem zarządu czy też na fakt, iż w ogóle nie było prowadzone postępowanie egzekucyjne względem spółki, a ZUS powołał się na bezskuteczność egzekucji jedynie na podstawie własnych ocen.

[otw_shortcode_info_box border_type=”bordered” border_style=”bordered” shadow=”shadow-down-left” rounded_corners=”rounded-5″ icon_size=”large” icon_url=”https://e-prawopracy.pl/wp-content/uploads/2016/07/koperta-01.png”]Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji, chcesz złożyć odwołanie od decyzji ZUSm napisz do mnie na adres: [email protected] [/otw_shortcode_info_box]