ZUS| Emerytury – słowo wstępne

Większą część mojej praktyki zawodowej, to zmagania się w sprawach większych i mniejszych z ZUSem, część tych spraw dotyczy również kwestii emerytur. Dziś podzielę się z Tobą istotnymi tematami, będącymi wstępem do tej ciężkiej dziedziny prawa.

Zmiany w zakresie przejścia na emeryturę, obowiązujące od 01 stycznia 2013 r., są skomplikowane i często po ich przeczytaniu trudno ocenić jak kształtuje się sytuacja danej osoby. Z tych przyczyn postanowiłam omówić najważniejsze zasady dotycząc nabycia uprawnień emerytalnych.

I. Kto może otrzymać emeryturę?

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (u.e.r.) wyróżnia dwie podstawowe kategorie podmiotów uprawnionych:

a) urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.,

b) urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

II. Jakie warunki należy spełnić, by otrzymać emeryturę?

W stosunku do pierwszej z wymienionych grup należy spełnić łącznie dwa warunki: osiągnięcie odpowiedniego wieku oraz stażu.

Wiek emerytalny dla kobiet wynosi co najmniej 60 lat, natomiast dla mężczyzn urodzonych w okresie:

1. do dnia 31 grudnia 1947 r. wynosi co najmniej 65 lat;
2. od dnia 1 stycznia 1948 r. do dnia 31 marca 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 1 miesiąc;
3. od dnia 1 kwietnia 1948 r. do dnia 30 czerwca 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 2 miesiące;
4. od dnia 1 lipca 1948 r. do dnia 30 września 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 3 miesiące;
5. od dnia 1 października 1948 r. do dnia 31 grudnia 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 4 miesiące.

Z kolei staż (rozumiany jako okres składkowy i nieskładkowy) powinien wynosić co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. O tym co zalicza się do okresu składkowego, a co do nieskładkowego można dowiedzieć się z lektury art. 6 i 7 u.e.r., są to bardzo obszerne przepisy więc w razie ciekawości zachęcam do lektury przepisów, a w razie wątpliwości zawsze można napisać do mnie.

* Co zrobić w przypadku braku wymaganego stażu?

Osoba urodzona przed 01.01.1949 r. może przejść na emeryturę, jeżeli osiągnęła wiek emerytalny i ma okres składkowy i nieskładkowy odpowiednio niższy – wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.

Emerytura ta będzie zatem przyznana w mniejszej kwocie. Nie jest ona podwyższana do kwoty minimalnej emerytury, tak jak ma to miejscu w przypadku pełnego stażu ubezpieczeniowego.

* Co zrobić w przypadku braku wieku emerytalnego? 

Osoba urodzona przed 01.01.1949 r. może przejść na emeryturę:

• kobieta – po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy;

• mężczyzna – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.

W takiej sytuacji emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy:

• ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz

• w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy.

W stosunku do drugiej z wymienionych grup  emerytura przysługuje po osiągnięciu wieku emerytalnego. Istotna jest zatem data urodzenia osoby, a nie staż ubezpieczeniowy.

Stąd art. 24 ust. 1a i 1b w wyczerpujący sposób przedstawia widełki dat urodzin i dopasowany do nich wiek uprawniający do nabycia emerytury.

W ten sposób chciano ujednolicić wiek emerytalny dla obu płci kształtując go na poziomie 67 lat. Osiągnięcie jednak tego pułapu nastąpi w 2040 r. dla kobiet  urodzonych po 30.09.1973 r. i w 2040 r. dla mężczyzn urodzonych po 30.09.1953 r.

III. Reguły wyliczenia emerytury

Podstawę obliczenia emerytury stanowi:

• kwota zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury,

• zwaloryzowanego kapitału początkowego,

• kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie.

By móc tę podstawę wyliczyć, najpierw należy wiedzieć z jakich okresów uwzględniać składki emerytalne. Dlatego art. 15 ust. 1 u.e.r. stanowi, iż podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne w okresie:

• kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę

lub

• na wniosek ubezpieczonego – 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

10 kolejnych lat to lata następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu. Jeśli zatem osoba zainteresowana nie zawnioskuje o to, by móc wybrać dogodne dla niej lata ubezpieczenia, organ rentowy uwzględni pierwszą z wymienionych reguł.

Natomiast w przypadku ubezpieczonych, urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy zostali objęci ubezpieczeniami społecznymi po raz pierwszy po 31 grud­nia 1998 r.,  podstawę obliczenia  nowej emerytury  stanowi wyłącznie kwota składek na ubezpieczenie emerytalne (z uwzględnieniem waloryzacji tych składek).

W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury:

1. oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego (przysługujących po 2004r. z tym że łączna kwota podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wynagrodzeń i zasiłków nie może przekroczyć maksymalnej kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe), świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych;
2. oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu;
3. oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury (nie może być on wyższy niż 250%) oraz
4. mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, która wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym.

Kwota bazowa w 2015 r. wyniosła 3408,62 zł. Natomiast przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w 2015 r. wyniosło 3899,78 zł.

Wysokość emerytury obliczana jest jako równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Obrazowo można to przedstawić w poniższy sposób:

                         podstawa obliczenia emerytury
Emerytura   =   —————————————
średnie dalsze trwanie życia

IV. Czy o wypłatę emerytury należy zawnioskować?

Tak.

Ustawa przewiduje nieliczne przypadki, w których świadczenie to jest przyznawane z urzędu. Np. dla osoby, która pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy, a osiągnęła wiek emerytalny. Wówczas ZUS z urzędu przyznaje świadczenie od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury.

Wniosek należy złożyć w organie rentowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Wniosek powinien zawierać:

1. imię i nazwisko,
2. datę urodzenia,
3. numer PESEL,
4. adres miejsca zamieszkania i adres do korespondencji,
5. ostatni adres miejsca zamieszkania zainteresowanego w Polsce,
6. wskazanie rodzaju świadczenia, o które ubiega się zainteresowany,
7. wskazanie sposobu wypłaty świadczenia wraz z podaniem odpowiednich danych niezbędnych do jego wypłaty;
8. podpis.

Do wniosku należy załączyć dokumenty stwierdzające:

• datę urodzenia;
• okresy uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokość;
• stan zdrowia, a także wywiad zawodowy sporządzony przez płatnika składek, jeżeli ubezpieczony pozostaje w zatrudnieniu – w przypadku gdy prawo do świadczenia jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy;
• wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu i uposażenia, przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń,
• okoliczności niezbędne do ustalenia świadczeń przysługujących z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych, jeżeli umowy międzynarodowe, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, tak stanowią.

V. Jak długo trzeba czekać na decyzję ZUS-u?

Organ rentowy w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy wyda decyzję w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do jej wydania. W ciągu kolejnego 30-dniowego terminu powinien wypłacić emeryturę. Jeżeli natomiast jest to decyzja ponownie ustalająca prawo do świadczenia lub jego wysokość, wypłata świadczenia następuje w najbliższym terminie płatności świadczenia albo w następnym terminie płatności, jeżeli okres między datą wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji a najbliższym terminem płatności jest krótszy niż 30 dni.

Tyle tytułem ogólnego ujęcia tematu. W razie niejasności albo problemów w tej dziedzinie chętnie służę radą i pomocą.

Pamiętajcie: od decyzji ZUS warto się odwoływać, jeśli czujecie, iż Was nie satysfakcjonuje.