ZUS | Zmiana kwalifikacji umowy a zwrot składek ZUS

W dzisiejszym wpisie poruszam temat rekwalifikacji umowy, np. umowy zlecenia w umowę o pracę, i skutków tego stanu rzeczy dla podmiotu zatrudniającego.

Czy zatrudniający – pracodawca – może domagać się od pracownika zwrotu nadpłaconego wynagrodzenia, zapłaty tytułem nieopłaconych składek etc.? Zapraszam do zapoznania się z wpisem.

O czym przeczytasz w dzisiejszym wpisie?

• Kto opłaca składki i podatki za zleceniobiorcę i pracownika
• Jakie są skutki przekwalifikowania umowy zlecenia na umowę o pracę
• Czy pracodawca może żądać od pracownika zwrotu nienależnie pobranych świadczeń

I. Kto opłaca składki i podatki

Jeśli jesteś podmiotem zatrudniającym to zapewne masz świadomość, że zatrudnianie osoby na podstawie umowy zlecenia, ale na warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy, skutkuje nawiązaniem stosunku pracy.

Art. 22 § 1¹. Zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Aktualnie, jedynie ZUS lub Sąd może przekwalifikować tytuł do ubezpieczeń społecznych, np. umowę zlecenia w umowę o pracę, bądź można dochodzić ustalenia przed sądem pracy istnienia stosunku pracy.

Zarówno, zleceniodawca, jak i pracodawca, są płatnikami:

– składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz

– podatku dochodowego,

niezależnie od losów danego stosunku prawnego.

W przypadku przekwalifikowania umowy zlecenia na umowę o pracę to pracodawca jest odpowiedzialny przed organami administracji za obliczenie, rozliczenie i przekazanie nieopłaconych należności składkowych i podatkowych.

Przykładowo, zatrudniałeś osobę fizyczną na podstawie umowy zlecenia. Podlegała ona tylko obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Po przekwalifikowaniu umowy zlecenia na umowę o pracę ubezpieczenie chorobowe stało się obowiązkowe. Musisz dopłacić ZUS składki chorobowe z własnych środków pomimo tego, iż z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że składka chorobowa potrącana jest z wynagrodzenia zleceniobiorcy/pracownika. W końcu po wypłacie wynagrodzenia nie można pomniejszyć tego wynagrodzenia o kwotę składki chorobowej.

II. Czy pracodawca może ubiegać się o zwrot nadpłaconego wynagrodzenia od pracownika?

Faktycznie, pobranie przez pracownika wynagrodzenia w zawyżonej kwocie (niepomniejszonej o należne składki) skutkuje uzyskaniem korzyści majątkowej bez podstawy prawnej. Z przepisów kodeksu cywilnego wynika, że osoba, która bezpodstawnie uzyskała korzyść, musi ją zwrócić w naturze bądź jej pieniężną wartość (art. 405 k.c.).

Sąd Najwyższy w uchwal z dnia 3 kwietnia 1978 r., III CZP 18/78, wskazał, że płatnik, który z własnych środków uiścił podatek, który powinien sfinansować podatnik, może dochodzić od tego podatnika zwrotu uiszczonej za niego należności. W takim przypadku podstawą prawną roszczeń płatnika, który zapłacił podatek obciążający podatnika, o zwrot zapłaconej kwoty stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, tj. art. 405 i następne kodeksu cywilnego.

W praktyce, nie jest to tak prosta sprawa. W zależności od danego przypadku pracodawca może dochodzić zwrotu nadpłaconego wynagrodzenia.

III. Kiedy żądanie zapłaty wobec pracownika będzie bezskuteczne?

Przyjmuje się, że pracownik, który nie zawinił ani nie przyczynił się w żaden sposób do wypłaty nienależnego mu składnika wynagrodzenia za pracę, co do zasady nie musi liczyć się z obowiązkiem zwrotu tego typu płatności ze stosunku pracy, choćby nie były mu one należne, ponieważ pracownik ma prawo swobodnego dysponowania wypłaconym mu wynagrodzeniem za pracę, które z reguły zużywa na własne potrzeby w taki sposób, że nie jest już wzbogacony (wyrok SN z 8.06.2010 r., I PK 31/10).

Tłumacząc prościej, jeśli pracownik otrzymał wynagrodzenie za pracę, a w żaden sposób nie przyczynił się do tego, że otrzymał wynagrodzenie wyższe niż należne (np. to zatrudniający zaproponował zawarcie umowy zlecenia i zorganizował pracę w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy), to mógł je wydatkować i już nie ma obowiązku jego zwrotu wobec pracodawcy. W przypadku rekwalifikacji umowy chodzi o przeświadczenie po stronie pracownika, że w dacie wypłaty wynagrodzenia był zatrudniony w ramach prawidłowego stosunku prawnego i nie przewidywał jakiejkolwiek zmiany w tym zakresie.

Wystarczy, że pracownik udowodni, że:

– otrzymane wynagrodzenie (np. niepomniejszone o składkę chorobową) wydał na bieżące potrzeby oraz

– nie miał świadomości, że wynagrodzenie jest zawyżone,

nie ma obowiązku zwracać choćby części wynagrodzenia wobec pracodawcy.

IV. Kiedy żądanie zapłaty wobec pracownika będzie skuteczne?

Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 24 czerwca 2021 r., III PSKP 26/21:

W przypadku ustalenia wyrokiem, że pracownik wykonujący pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej był zatrudniony na podstawie stosunku pracy, zaś wysokość świadczeń wypłacanych pracownikowi na podstawie tej umowy odpowiadała wynagrodzeniu za pracę obejmującemu składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest żądanie od pracownika zwrotu wypłaconego wynagrodzenia odpowiadającego kwocie zapłaconych następczo przez pracodawcę z jego środków należności z tytułu składek za ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne w części, która powinna być sfinansowana ze środków pracownika (art. 411 § 1 pkt 2 i art. 410 § 2 k.c. w związku z art. 300 i art. 87 § 1 k.p.), chyba że przy zawieraniu umowy cywilnoprawnej pracownik dążył do uzyskania wyższego wynagrodzenia kosztem redukcji obciążeń publicznoprawnych należnych w przypadku wykonywania zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Wszystko „kręci się” wokół świadomości bezpodstawności wypłaty wyższego wynagrodzenia.

Jeśli pracownik nalegał na zawarcie umowy cywilnoprawnej, żeby płacone były niższe składki (tym samym wynagrodzenie było wyższe) bądź jeśli pracownik zgodził się na takie warunki zatrudnienia zaproponowane przez pracodawcę i znał ryzyko, jakie niesie za sobą przekwalifikowanie umowy, wówczas pracownik musi się liczyć z obowiązkiem zwrotu nadpłaconego wynagrodzenia. Tym samym żądanie zapłaty może być skuteczne.

V. W jaki sposób ubiegać się o zwrot nadpłaconego wynagrodzenia od pracownika?

Oczywiście, zawsze najlepiej porozumieć się z pracownikiem odnośnie do warunków zwrotu nadpłaconego wynagrodzenia.

Jeśli nie uda się załatwić tej sprawy polubownie, pozostaje wezwanie do zapłaty, a w ostateczności pozew o zapłatę skierowany do sądu.