Zatrudnienie członka rodziny. Co na to ZUS?

Coraz częściej osoby prowadzące działalność gospodarczą decydują się na zawarcie z członkiem własnej rodziny umowy o pracę lub też umowy cywilnoprawnej.

Czy takie rozwiązanie niesie za sobą jakiekolwiek negatywne konsekwencje?

Czy ZUS zakwestionuje zawartą umowę?

Jak się bronić w takim przypadku?

Tego wszystkiego dowiesz się po lekturze poniższego artykułu.

Przepisy obowiązującego prawa nie zabraniają przedsiębiorcy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę czy też jakiejkolwiek innej umowy cywilnoprawnej członków rodziny.

Co więcej zasady zatrudniania członków rodziny nie różnią się od zasad zatrudniania „zwykłych” (niespokrewnionych z przedsiębiorcą) pracowników.

Przedsiębiorca zatem ma kilka możliwości:

⇒ zatrudnienie pracownika na podstawie umowy o pracę;

⇒ nawiązanie współpracy w formie umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o świadczenie usług na warunkach zlecenia;

⇒ bezumowne, nieodpłatne świadczenie pracy tj. współpraca w prowadzonej działalności gospodarczej;

I. Zatrudnienie członka rodziny na podstawie umowy o pracę.

W przypadku zawarcia pomiędzy przedsiębiorcą a członkiem jego rodziny umowy o pracę zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu pracy.

Aby móc mówić o stosunku pracy istotnym jest aby owa praca była świadczona przez pracownika w warunkach właściwych oraz charakterystycznych dla danego stosunku prawnego.

Elementy charakterystyczne stosunku pracy wskazuje art. 22 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem podstawowymi elementami stosunku pracy są:

• podporządkowanie pracownika pracodawcy, organizacji i dyscyplinie pracy funkcjonującej w zakładzie pracy,
• osobisty charakter wykonywanej pracy,
• wykonywanie pracy na rzecz i na ryzyko pracodawcy,
• przedmiotem umowy ze strony pracownika jest samo wykonywanie pracy (lub pozostawanie w gotowości do jej wykonywania);
• pracodawca zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia za świadczoną pracę.

Jeżeli zatem stosunek łączący przedsiębiorcę i członka jego rodziny (małżonka, pełnoletnie dziecko) będzie charakteryzował się powyższymi elementami będziemy mieli do czynienia ze stosunkiem pracy.

Możliwość takiego rozwiązania była przedmiotem orzecznictwa sądów – które wprost wskazywały, że nie ma przeszkód do uznania iż strony łączył stosunek pracy jeżeli zostały spełnione warunki podjęcia zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, oraz jeżeli obowiązki powierzone pracownikowi były wykonywane w sposób charakterystyczny dla danego stosunku pracy.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 grudnia 2016r,  w uzasadnieniu korzystnego wyroku dla odwołujących stwierdza m.in.:

(…) Obowiązujące przepisy prawa nie zakazują zatrudniania własnych dzieci. Nie sposób również uznać, aby więzy rodzinne wykluczały istnienie pracowniczego podporządkowania (…)

(…) w przypadku wykazania, że pracownik po zawarciu umowy o pracę istotnie podjął pracę i wykonywał wynikające z treści umowy obowiązki, a pracodawca świadczenie to przyjmował, nieuprawnionym jest uznanie umowy za pozorną (art. 83 k.c.), nawet jeśli umowa była realizowana przez bardzo krótki okres czasu, ani za zmierzającą do obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). (…)

Chcesz wiedzieć na co zwrócić uwagę, przeczytaj też artykuły, które znajdziesz tutaj i tutaj.

II. Zatrudnienie członka rodziny na podstawie umowy cywilnoprawnej.

W Polskim prawie obowiązuje zasada swobody umów, zgodnie z którą strony umowy mogą dowolnie ułożyć łączący je stosunek prawny, byleby jego treść i cel nie sprzeciwiały się naturze stosunku prawnego, ustawie, zwyczajom oraz zasadom współżycia społecznego.

Jednak o tym, czy dany stosunek prawny jest np. umową zlecenia nie przesądza jej nazwa, ale treść stosunku oraz rzeczywisty zamiar stron umowy. W tym miejscu warto również wskazać, iż zastępowanie umowy o pracę umowami innego rodzaju np. zlecenie, o dzieło jest niedopuszczalne i stanowi obejście obowiązującego prawa.

Nie ma przeszkód prawnych ku temu by przedsiębiorca mógł zawrzeć z członkiem swojej rodziny umowę cywilnoprawną.

III. Osoba współpracująca w prowadzeniu działalności gospodarczej.

Obowiązek odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne za osobę współpracują wystąpi również wówczas, gdy członek rodziny nie pobiera wynagrodzenia za świadczoną pomoc. W myśl obecnie obowiązujących przepisów osobą współpracującą przy działalności gospodarczej jest:

• małżonek;
• dzieci własne lub dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione;
• rodzice;
• macocha i ojczym;
• osoby przysposabiające

pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracujące przy prowadzeniu działalności.

Co ważne, nieodpłatna pomoc osoby (małżonka, dzieci, rodziców) zamieszkującej w jednym gospodarstwie domowym wywołuje obowiązek odprowadzania za tę osobę składek ZUS. Mamy tu bowiem do czynienia z dorozumianym zawarciem umowy. Oznacza to, iż wprawdzie strony nie spisały łączącej je umowy, to jednak zawarły ją ustnie, zgadzając się co do nieodpłatnego świadczenia pomocy w działalności gospodarczej.

Za taką osobę przedsiębiorca, pomimo braku zapłaty wynagrodzenia, obowiązany jest odprowadzić składki na ubezpieczenia społeczne (nie ma możliwości w tym przypadku skorzystania z tzw. preferencyjnego ZUS-u).

Jeżeli osoba współpracująca jest zatrudniona u innego pracodawcy, osiągając wynagrodzenie wyższe lub równe minimalnemu istnieje jedynie obowiązek odprowadzenia składki zdrowotnej.

Więcej na ten temat możesz przeczytać w artykułach:

Zasiłek macierzyński dla osoby współpracującej

IV. Konsekwencje związane z zatrudnieniem członka rodziny i spory z ZUS

Z mojej perspektywy – gdybym poszukiwała pracownika / współpracownika do swojej kancelarii i ktoś z osób mi bliskich (członków rodziny), miałby kwalifikacje których bym oczekiwała, nie wahałabym się przed jego  zatrudnieniem.

Zaufanie, które mamy do swoich bliskich jest wartością bardzo istotną, kluczową.

Jednakże ZUS patrzy na to zupełnie inaczej. Zatrudnienie członka rodziny z góry wydaje im się bardzo często „podejrzane”.

W ostatnim czasie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyjątkowo bacznie przygląda się zawieranym przez przedsiębiorców z osobami najbliższymi (członkami rodziny) umowom, zwłaszcza jeżeli w krótkim czasie od zawarcia umowy pracownik decyduje się na skorzystanie z zasiłków z ubezpieczenia społecznego np. w związku z ciążą, urlopem macierzyńskim.

Często w takich sytuacjach ZUS kwestionuje zawarte przez strony umowy wskazując, iż zostały one zawarte jedynie dla pozoru, w celu obejścia obowiązujących przepisów, zwłaszcza gdy poweźmie informację, że w momencie zawarcia umowy kobieta – pracownica była w ciąży.

Z pomocą w takiej sytuacji przychodzi nam orzecznictwo sądów, które wskazywały, że skorzystanie z zasiłków z ubezpieczenia społecznego, nie może być uznane za cel, którego osiągnięcie jest sprzeczne z prawem. Skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania umów o pracę.

Może ono nawet być głównym motywem nawiązania stosunku pracy, zamiast wykonywania pracy na innych podstawach prawnych, konieczne jednak jest faktyczne świadczenie pracy.

W szczególności trudno uznać, że dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania takiej ochrony jest sprzeczne z prawem. Samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego nie jest naganne, ani tym bardziej sprzeczne z prawem. Przeciwnie jest to zachowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia.

W przypadku wykazania, że pracownik po zawarciu umowy o pracę istotnie podjął pracę i wykonywał wynikające z treści umowy obowiązki, a pracodawca świadczenie to przyjmował, nieuprawnionym jest uznanie umowy za pozorną, nawet jeśli umowa była realizowana przez bardzo krótki okres czasu, ani za zmierzającą do obejścia ustawy.

W obszarze zainteresowań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych znajduję się również często wysokość wynagrodzenia umówionego przez strony (Dlaczego ZUS kwestionuje wysokość wynagrodzenia pracownika?).

Podsumowując, jeśli otrzymasz niekorzystną decyzje ZUS, warto rozważyć złożenie odwołania od decyzji ZUS.

Jeśli masz pytania, potrzebujesz porady prawnej, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: [email protected]