Czy odpowiedzialność materialna pracownika jest ograniczona?

Odpowiedzialność materialna ma na celu umożliwienie pracodawcy dochodzenie ewentualnych roszczeń od pracownika, powstałych z winy pracownika.

Rzeczywistość świadczenia pracy wygląda tak, iż pracownik świadcząc pracę, używa narzędzi pracodawcy, jego materiałów, dysponuje jego pieniędzmi. Czasem mienie pracodawcy, za które pracownik ponosi odpowiedzialność i z którego musi się wyliczyć, ulega zniszczeniu, uszkodzeniu bądź jest przedmiotem kradzieży.

Co w takiej sytuacji, jaka jest odpowiedzialność pracownika? Jak pracodawca może jej dochodzić?  W jakiej wysokości na pracowniku ciąży obowiązek naprawienia szkody?

Prawo określa, kiedy pracownik musi pokryć straty w powierzonym mu majątku pracodawcy, mimo to często pojawiają się problemy w ich interpretacji.  Zasady tej odpowiedzialności poznamy w tym i kolejnych wpisach.

 O odpowiedzialności materialnej pracownika możemy mówić w trzech przypadkach:

1. szkoda wyrządzona z winy nieumyślnej,
2. szkoda wyrządzona z winy umyślnej,
3. szkoda powstała wskutek niewyliczenia się pracownika z mienia powierzonego z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się.

W każdym z powyższych przypadków mamy inny zakres odpowiedzialności pracownika. Dziś omówione zostanie odpowiedzialność pracownika wyrządzona z winy nieumyślnej.

Tytułem  wstępu wyobraźmy sobie sytuację:

Pracownik przewożący szkło wpadł w poślizg. Warunki atmosferyczne tego dnia były trudne – padał deszcz. W wyniku kolizji drogowej przewożone towar uległy zniszczeniu. Policja ustaliła, że kierowca nie dostosował szybkości prowadzonego pojazdu do warunków atmosferycznych. Jaki będzie zakres odpowiedzialności odszkodowawczej pracownika?

W tym przypadku możemy właśnie rozpatrywać odpowiedzialność pracownika wyrządzoną z winy nieumyślnej. Oczywiście jest to jeden przykład z miliona mogących wystąpić.

Rozpocznijmy rozważania.

I. Jak rozumieć pojecie szkody?

W kodeksie pracy nie ma zawartej definicji szkody. W tym zakresie sięgnąć zatem należy do inny gałęzi prawa →  prawa cywilnego.

Przyjmuje się zatem, że szkoda, to uszczerbek w dobrach pracodawcy: różnica między stanem dóbr, jaki istniał przed zdarzeniem szkodzącym, a stanem, po tym zdarzeniu.

II. Kiedy mamy do czynienia ze szkodą z winy nieumyślnej pracownika?

Wówczas gdy:

• nie wykonał on w ogóle lub
• nienależycie wykonał
• leżące po jego stronie obowiązki wskutek czego doprowadził do powstania  szkody po stronie pracodawcy.

III. Zakres odpowiedzialności – czyli za co i w jakiej wysokości pracownik szkodę musi naprawić?

Odpowiedzialność pracownika ogranicza się tylko do normalnych, adekwatnych następstw działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda, a naprawienie szkody obejmuje tylko rzeczywistą stratę.

Na marginesie: tym właśnie różni się odpowiedzialność pracownicza (kodeks pracy) od odpowiedzialności cywilnej kodeks cywilny). W tej ostatniej możemy dochodzić naprawienia szkody nie tylko za fizyczny uszczerbek, ale również za przyszłe korzyści, które mogłyby zostać osiągnięte przez poszkodowanego gdyby nie szkoda.

Dla przykładu: taksówkarz, któremu uszkodzono samochód będzie mógł żądać naprawienia nie tylko samego pojazdu, ale również wynagrodzenia, którego nie uzyska przez określony czas z tytułu wykonywanej pracy.

Generalnie zatem pracodawca może żądać jedynie odszkodowania pieniężnego co do zasady w wysokości poniesionej straty.

Istnieje jednak również WAŻNE ograniczenia kwotowe:

Kwota rekompensaty nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.

Dotyczy ono szkody wyrządzonej z winy nieumyślnej.

Gdyby jednak pracownik wyrządził szkodę pracodawcy z winy umyślnej odpowiedzialność będzie dużo surowsza, pracownik może być zobowiązany do jej naprawienia szkody w pełnej wysokości. O takiej odpowiedzialności napiszę w kolejnym artykule.

IV. Jak Pracodawca ma udowodnić szkodę?

To na pracodawcy spoczywa obowiązek wykazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody.

Co to zatem oznacza?

Pracodawca musi udowodnić:

⇒ naruszenie obowiązków pracowniczych

⇒ winę pracownika

⇒ wysokość rzeczywistej straty

⇒ normalny związek przyczynowy między działaniem/zaniechaniem pracownika a powstałą stratą.

O wartości poniesionej szkody jak i związku przyczynowo-skutkowym wspomniałam powyżej. W tym miejscu chciałabym jednak zwrócić Twoją uwagę na pierwsze dwie przesłanki.

V. Na czym musi polegać naruszenie obowiązków?

Otóż, naruszenie obowiązków, to inaczej bezprawność zachowania pracownika. Najogólniej ujmując bezprawne zachowanie pracownika występuje wtedy, kiedy:

• działa sprzecznie z ciążącym na nim obowiązkiem lub
• gdy nie podejmuje działania, mimo że powinien to uczynić.

Doprowadza w efekcie albo do całkowitego niewykonania zadania lub do wykonania go w sposób nienależyty.

Trzeba jednak zaznaczyć, że omawiany przepis, tj. art. 114 k.p. nie różnicuje obowiązków, których naruszenie może być podstawą odpowiedzialności.

Można zatem posiłkować się art. 100 k.p. gdzie ustawodawca zawarł jedynie przykładowy katalog obowiązków, a najdogodniej sięgnąć do wiążącej umowy o pracę oraz zakresu obowiązków.

Pamiętać jednak należy, że odpowiedzialność zadziała w sytuacji każdego naruszenia pracowniczego obowiązku

Można się natomiast zastanowić jak wyegzekwować naprawienie szkody gdy pracownik narusza kilka ciążących na nim powinności albo swym ciągłym zachowaniem doprowadza do powstania kilku szkód? Ogólnie rzecz ujmując odpowiedzialność kształtuje się w takich sytuacjach następująco:

• jedna szkoda = jednorazowa odpowiedzialność,
• kilka szkód, ale w określonym czasie, nieprzerwane działanie/zaniechanie pracownika = jednorazowa odpowiedzialność,
• klika szkód, ale czyny odrębne = oddzielna odpowiedzialność za każą szkodę.

VI. Co to jest wina nieumyślna?

Co do natomiast kwestii winy nieumyślnej, to – sięgając bardziej do prawa karnego – możemy mówić o dwóch formach zawinienia:

• lekkomyślności,
• niedbalstwie.

Z lekkomyślnością mamy do czynienia wtedy, gdy pracownik przewiduje możliwość niedopełnienia ciążących na nim obowiązków, ale bezpodstawnie przypuszcza, że tego czynu uniknie. Zatem niejako świadomie łamie zasady ostrożności.

Niedbalstwo z kolei wiąże się z tym, że pracownik nie ma zamiaru (świadomego), by zachować się w sposób szkodzący pracodawcy. Mimo tego jednak zaniedbuje swoje obowiązki, pomimo iż powinien dołożyć staranności, by zachować się z należytą ostrożnością, a co więcej mógł przewidzieć, że jego zachowanie może zaszkodzić pracodawcy.

To, co powyżej Wam przytoczyłam, to definicja z zakresu teorii prawa – trudne do rozróżnienia, ale niezbędne, by właściwie zrozumieć odpowiedzialność materialną pracownika.

Spróbujmy jaśniej: przy lekkomyślności pracownik wie, że jego działanie może wywołać uszczerbek, ale pomimo tego godzi się na to ryzyko, z kolei jeśli działa niedbale, to nie wie o tym, że jego zachowanie spowoduje szkodę, ale możemy od niego wymagać, by taki skutek przewidział.

Podstawowe znaczenie dla istnienia winy nieumyślnej pracownika ma niezachowanie przez niego reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach oraz przewidywanie przez niego możliwości popełnienia czynu zabronionego.

W opisanej na wstępnie sytuacji pracownik kierujący pojazdem, zachował się lekkomyślnie (jedna z postaci winy nieumyślnej), bowiem nie dostosował szybkości do warunków atmosferycznych.

Na jakiej podstawie się to ocenia?

Z uwzględnieniem indywidualnych cech pracownika, m.in. poziomu jego wykształcenia, doświadczenia zawodowego, rozwoju umysłowego lub wieku. Uznamy, że zachowanie podwładnego jest zawinione wówczas, gdy jego osobiste, jednostkowe właściwości – w okolicznościach, w których wykonywał pracę – pozwalały mu na zapobiegnięcie wyrządzenia uszczerbku pracodawcy.

Odpowiedzialność materialna pracownika w skrócie:

1. Pracownik odpowiada za szkodę wyrządzoną w mieniu pracodawcy.
2. Jedną z głównych przesłanek owej odpowiedzialności jest istnienie winy po stronie pracownika.
3. Od stopnia tej winy (umyślna lub nieumyślna) zależy stopień odpowiedzialności.
4. W przypadku szkody wyrządzonej z winy nieumyślnej, pracownik odpowiada tylko do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia.
5. Na pracodawcy spoczywa ciężar udowodnienia winy, szkody oraz związku przyczynowego pomiędzy powstaniem albo zwiększeniem szkody, a zachowaniem się pracownika.

Jeśli zaś chcesz poznać więcej sposobów, na uwolnienie się lub ograniczenie swojej odpowiedzialności materialnej, zapoznaj się z artykułem „Jak bronić się przed ponoszeniem odpowiedzialności materialnej?”

Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres:
[email protected]